سؤال 338: کسى که عمداً نماز را ترک کند یا سبک بشمارد، چه حکمى دارد؟
جواب: نمازهاى روزانهاى که در پنج نوبت خوانده مىشود، از واجبات بسیار مهم شریعت اسلامى بوده و بلکه ستون دین است و ترک یا سبک شمردن آن شرعاً حرام و موجب استحقاق عقاب است.
سؤال 339: آیا بر کسى که آب و چیزى که تیمم بر آن صحیح است، در اختیار ندارد (فاقد الطهورین)، نماز واجب است؟
جواب: بنا بر احتیاط، نماز را در وقت بخواند و بعد از وقت با وضو یا تیمم قضا نماید.
سؤال 340: به نظر شریف جنابعالى، موارد عدول در نماز واجب کدام است؟
جواب: عدول در موارد زیر واجب است:
1. از نماز عصر به نماز ظهر، در صورتى که در بین نماز عصر متوجه شود که نماز ظهر را نخوانده است.
2. از نماز عشا به نماز مغرب اگر در بین نماز عشا متوجه شود که نماز مغرب را نخوانده است و از محل عدول هم تجاوز نکرده باشد.
3. اگر دو نماز قضایى که در اداى آنهاترتیب معتبر است، بر عهده او باشد و بر اثر فراموشى قبل از اداى نماز اول به خواندن نماز دوم مشغول شود.
و عدول در موارد زیر مستحب است:
1. از نماز ادا به نماز قضاى واجب، در صورتى که بر اثر آن وقت فضیلت ادا فوت نشود.
2. از نماز واجب به مستحب براى درک ثواب نماز جماعت.
3. از نماز واجب به نافله در ظهر روز جمعه براى کسى که قرائت سوره جمعه را فراموش کرده و به جاى آن سوره دیگرى را خوانده و به نصف رسیده و یا از آن گذشته است. مستحب است این شخص از نماز واجب به نافله عدول کند تا بتواند نماز فریضه را با سوره جمعه بجا آورد.
سؤال 341: نماز گزارى که مىخواهد در روز جمعه بین نماز جمعه و ظهر جمع نماید، آیا باید براى هر یک بدون قصد وجوب، فقط قصد قربت کند، یا این که براى یکى از آن دو هم قصد قربت نماید و هم قصد وجوب و براى دیگرى فقط قصد قربت نماید و یا این که باید براى هر دو هم قصد وجوب کند و هم قصد قربت؟
جواب: در هر یک از آن دو قصد قربت کافى است و قصد وجوب در هیچکدام واجب نیست.
سؤال 342: اگر خونریزى از دهان یا بینى از اول وقت نماز تا نزدیک آخر آن ادامه داشته باشد، نماز چه حکمى دارد؟
جواب: اگر تطهیر بدن ممکن نباشد و بترسد وقت نماز فوت شود، نماز را در همان حالت بخواند.
سؤال 343: آیا هنگام خواندن ذکرهاى مستحبى نماز، آرامش کامل بدن واجب است یا خیر؟
جواب: فرقى بین ذکر واجب و مستحب در وجوب استقرار و آرامش بدن نیست. بلى، گفتن ذکر به قصد ذکر مطلق در حال حرکت اشکال ندارد.
سؤال 344: براى بعضى از افراد در بیمارستان لولههایى به نام سوند براى خروج بول قرار مىدهند که در این صورت بول بدون اختیار از مریض در حالت خواب یا بیدارى و یا در بین نماز خارج مىشود، امیدواریم به این سؤال پاسخ فرمایید: آیا این فرد باید دوباره نماز را در وقت دیگرى بخواند یا نمازى که در آن حالت خوانده، کافى است؟
جواب: اگر در آن حالت نماز را طبق وظیفه شرعى و فعلى خود خوانده، صحیح است و اعاده و قضاى آن واجب نیست.
سؤال 345: دلیل مذهب شیعه در مورد وقت نمازهاى روزانه چیست؟ همانگونه که مىدانید اهل سنت، با داخل شدن وقت نماز عشا، نماز مغرب را قضا مىدانند و همچنین در مورد نماز ظهر و عصر هم به همین ترتیب است. لذا معتقدند که وقتى وقت نماز عشا داخل شد و امام جماعت براى خواندن آن بپاخاست، مأموم نمىتواند همراه او، نماز مغرب را بخواند و نماز مغرب و عشا را در یک زمان بجا آورد.
جواب: دلیل شیعه، اطلاق آیات قرآنى و سنّت شریف است، به اضافه روایاتى که به‌خصوص دلالت بر جواز جمع دارند. نزد اهل سنت هم روایاتى وجود دارد که دلالت بر جواز جمع بین دو نماز در وقت یکى از آن دو مىکند.
سؤال 346: با توجه به این که آخر وقت نماز عصر، مغرب است و آخر وقت نماز ظهر نزدیک مغرب است به مقدارى که براى خواندن نماز عصر به آن نیاز است، مىخواهم سؤال کنم که منظور از مغرب چیست؟ آیا مراد زمان غروب خورشید است یا زمانى که اذان مغرب طبق افق هر مکانى گفته مىشود؟
جواب: وقت نماز عصر تا غروب آفتاب است.
سؤال 347: فاصله زمانى بین غروب خورشید و اذان مغرب چند دقیقه است؟
جواب: ظاهر این است که با اختلاف فصلهاى سال تفاوت مىکند.
سؤال 348: من تا دیر وقت سر کارم هستم، به‌طورى که ساعت یازده شب به منزل بر مىگردم و در هنگام کارهم به خاطر کثرت مراجعه کنندگان وقت خواندن نماز مغرب و عشا را ندارم. آیا خواندن نماز مغرب و عشا بعد از ساعت یازده شب صحیح است؟
جواب: اگر از نصف شب به تأخیر نیفتد، اشکال ندارد، ولى تلاش کنید که از ساعت یازده شب به تأخیر نیفتد بلکه تا مىتوانید نماز را در اول وقت آن بخوانید.
سؤال 349: چه مقدار از نماز اگر در وقت ادا واقع شود، نیت ادا صحیح است؟ در صورت شک در این که این مقدار، داخل وقت واقع شده یا خیر، وظیفه چیست؟
جواب: وقوع یک رکعت نماز در داخل وقت براى این که نماز، ادا محسوب شود، کافى است و در صورت شک در این که وقت لااقل به مقدار یک رکعت باقى است یا خیر، نماز را به قصد مافىالذمّه بخوانید.
سؤال 350: سفارتخانهها و کنسولگرىهاى جمهورى اسلامى ایران در خارج، جدولهاى زمانى براى تعیین اوقات شرعى پایتختها و شهرهاى بزرگ تهیه مىکنند. سؤال این است که تا چه مقدار مىتوان به این جدولها اعتماد کرد؟
جواب: معیار در احراز دخول وقت، حصول اطمینان براى مکلّف است، و اگر براى او اطمینان به مطابقت این جدولها با واقع حاصل نشود، باید احتیاط نموده و صبر کند تا یقین به داخل شدن وقت شرعى نماید.
سؤال 351: نظر شما درباره فجر صادق و کاذب چیست؟ و نمازگزار در این مورد چه تکلیفى دارد؟
جواب: معیار شرعى در مورد وقت نماز و روزه، فجر صادق است و احراز آن موکول به تشخیص مکلّف است.
سؤال 352: مسئولین یکى از دبیرستانهاى تمام وقت، نماز جماعت ظهر و عصر را ساعت دو بعد از ظهر، کمى قبل از شروع درسهاى شیفت عصر اقامه مىکنند. علت تأخیر، این است که درسهاى شیفت صبح، چهل و پنج دقیقه قبل از ظهر شرعى تعطیل مىشود و نگهداشتن دانشآموزان تا ظهر شرعى مشکل است. با توجه به اهمیت اقامه نماز در اول وقت، نظر شریف خود را در این‌باره بیان فرمایید.
جواب: تأخیر نماز جماعت براى این که نمازگزاران در نماز حاضر شوند، با این فرض که در اول وقت در مدرسه نیستند، اشکال ندارد.
سؤال 353: آیا باید نماز ظهر بعد از اذان ظهر و نماز عصر بعد از دخول وقت آن خوانده شود؟ و همچنین آیا نماز مغرب و عشا هم باید هر کدام در وقت خود خوانده شوند؟
جواب: بعد از داخل شدن وقت دو نماز، مکلّف در خواندن هر دو نماز پشت سر هم به‌صورت جمع و یا خواندن هر یک در وقت فضیلت خود مخیّر است.
سؤال 354: با توجه به این که امروزه با فراوانى ساعت، یقین به طلوع فجر ممکن است، آیا باید در شبهاى مهتابى براى خواندن نماز صبح به مدت پانزده تا بیست دقیقه صبر کرد؟
جواب: فرقى بین شبهاى مهتابى و غیر مهتابى در طلوع فجر، وقت فریضه صبح و وجوب امساک براى روزه گرفتن نیست، هرچند احتیاط در این زمینه خوب است.
سؤال 355: آیا مقدار اختلاف اوقات شرعى میان استانها که بر اثر اختلاف افقهاى آنها به وجود مىآید، در اوقات سه گانه نمازهاى یومیه به یک اندازه است؟ مثلاً بین دو استان در وقت ظهر بیست و پنج دقیقه تفاوت است، آیا در بقیه وقتهاى نماز هم این اختلاف وجود دارد و به همین مقدار است؟ یا این که مقدار آن در وقت نماز صبح و مغرب و عشا تفاوت مىکند؟
جواب: مجرّد یکى بودن مقدار تفاوت بین دو منطقه در طلوع فجر یا زوال آفتاب یا غروب خورشید، مستلزم اتحاد در سایر اوقات نیست، بلکه غالباً مقدار اختلاف بین شهرها در اوقات سه گانه با هم تفاوت دارد.
سؤال 356: اهل سنّت نماز مغرب را قبل از مغرب شرعى مىخوانند، آیا جایز است در ایام حجّ و غیر آن به آنها اقتدا کرده و به همان نماز اکتفا کنیم؟
جواب: معلوم نیست که نماز آنها قبل ازداخل شدن وقت باشد و شرکت در نماز جماعت آنها و اقتدا به آنان اشکال ندارد و مجزى است، ولى درک وقت نماز ضرورى است، مگر این که خود وقت هم از موارد تقیه باشد.
سؤال 357: خورشید در دانمارک و نروژ ساعت هفت صبح طلوع نموده و تا عصر در آسمان مىدرخشد، در حالى که در کشورهاى دیگر، ساعت 12 شب است، تکلیف من درباره نماز و روزه چیست؟
جواب: مکلف باید در مورد اوقات نمازهاى یومیه و روزه همان افق محل سکونت خود را رعایت کند، ولى اگر روزه گرفتن بر اثر طولانى بودن روز، غیر مقدور یا حرجى باشد، اداى آن ساقط و قضاى آن واجب است.
سؤال 358: رسیدن نور خورشید به زمین تقریباً هفت دقیقه طول مىکشد. آیا ملاک پایان وقت نماز صبح، طلوع خورشید است یا رسیدن نور آن به زمین؟
جواب: ملاک طلوع خورشید، دیدن آن در افق مکان نمازگزار است.
سؤال 359: رسانه هاى گروهى اوقات شرعى هر روز را یک روز قبل از آن اعلام مى کنند، آیا اعتماد بر آن و بنا گذاشتن بر دخول وقت نماز بعد از پخش اذان از رادیو و تلویزیون جایز است؟
جواب: اگر براى مکلّف اطمینان به دخول وقت از طریق مذکور حاصل شود، مى تواند بر آن اعتماد کند.
سؤال 360: آیا وقت نماز به مجرد شروع اذان آغاز مى شود؟ یا این که باید صبر نمود تا اذان تمام شود و سپس شروع به خواندن نماز کرد؟ آیا روزه دار جایز است به مجرد شروع اذان افطار نماید یا این که باید صبر کند تا اذان تمام شود؟
جواب: اگر اطمینان حاصل شود که اذان از هنگام داخل شدن وقت شروع شده، صبر کردن تا پایان اذان لازم نیست.
سؤال 361: آیا نماز کسى که نماز دوم را بر اوّلى مقدّم داشته، مثلاً نماز عشا را جلوتر از مغرب خوانده، صحیح است؟
جواب: اگر بر اثر اشتباه یا غفلت نماز دوم را مقدّم داشته و بعد از تمام شدن نماز متوجه شده، نماز او صحیح است. ولى اگر عمدى بوده، باطل است.
سؤال 362: با عرض سلام و تحیت، در آستانه ماه شریف و مبارک رمضان و با توجه به توسعه شهرها وعدم امکان تشخیص دقیق لحظه طلوع فجر، خواهشمند است نظر شریف خود را در مورد زمان امساک براى روزه و اقامه نماز صبح اعلام فرمایید.
جواب: مقتضى است که مؤمنین محترم ـ ایّدهم الله تعالى ـ جهت رعایت احتیاط در مورد امساک روزه و وقت نماز صبح، همزمان با شروع اذان صبح از رسانهها براى روزه امساک نمایند و حدود پنج الى شش دقیقه بعد از اذان، شروع به اداى فریضه صبح نمایند.
سؤال 363: وقت نماز عصر تا اذان مغرب است یا تا هنگام غروب آفتاب؟ نیمه شب شرعى براى نماز عشا و بیتوته در منى چه وقت است؟
جواب: آخر وقت نماز عصر تا غروب آفتاب است، و براى محاسبه نیمه شب، شب را از اول غروب تا اذان صبح حساب کنند، بنا بر این تقریباً یازده ساعت و یک ربع بعد از ظهر شرعى آخر وقت نماز مغرب و عشا است.
سؤال 364: اگر کسى در بین نماز عصر متوجه شود که نماز ظهر را نخوانده است، چه تکلیفى دارد؟
جواب: اگر به خیال این که نماز ظهر را خوانده است به نیت نماز عصر مشغول نماز شود و در بین نماز بفهمد که قبلاً نماز ظهر را نخوانده است، در صورتى که در وقت مشترک نماز ظهر و عصر است، باید بلافاصله نیت خود را به نماز ظهر برگرداند و نماز را تمام کند و پس از آن، نماز عصر را بجا آورد، و اگر این اتفاق در وقت مخصوص به نماز ظهر افتاده باشد، احتیاط واجب آن است که نیت را به نماز ظهر برگرداند و نماز را تمام کند ولى بعداً هر دو نماز (ظهر و عصر) را به ترتیب بجا آورد، و همین تکلیف در مورد نماز مغرب و عشا نیز هست.
وقت مخصوص نماز ظهر از اول ظهر است تا وقتى که از ظهر به اندازه خواندن نماز ظهر بگذرد که براى غیر مسافر چهار رکعت و براى مسافر دو رکعت است.
سؤال 365: خواهشمندیم به سؤالات زیر پاسخ فرمایید: 1. به استناد بعضى از کتابهاى فقهى، گفته شده که در روزهاى چهارم خرداد و بیست‌وششم تیر آفتاب به‌طور عمودى بر کعبه
مىتابد. آیا در این هنگام، تشخیص جهت قبله با نصب شاخص در زمانى که صداى
اذان مکه بلند مىشود، امکان دارد؟ اگر جهت قبله در محراب مساجد با جهت
سایه شاخص اختلاف داشت، کدامیک صحیحتر است؟ 2. آیا اعتماد بر قبله نما صحیح است؟ جواب: اعتماد
بر شاخص یا قبله نما در صورتى که موجب اطمینان براى مکلّف شود، صحیح است و
باید طبق آن عمل گردد، و در غیر این صورت مىتوان بر اساس محراب مساجد و
قبور مسلمین جهت قبله را تشخیص داد. سؤال 366: اگر شدت درگیرى و جنگ مانع تعیین جهت قبله شود، آیا نماز خواندن به هر طرف صحیح است؟ جواب: اگر
گمانش به هیچ طرف نمىرود و وقت هم باشد بنا بر احتیاط، باید به چهار طرف
نماز خوانده شود. ولى اگر وقت نباشد، به مقدار وسعت وقت به هر طرف که
احتمال مىدهد قبله است، نماز بخواند. سؤال
367: اگر نقطه مقابل کعبه مکرّمه در طرف دیگر زمین مشخص شود به‌طورى که
اگر خط مستقیمى از وسط زمین کعبه عبور کند و زمین را شکافته و از مرکز آن
بگذرد، از سمت دیگر این نقطه بیرون آید، در این جا چگونه مىتوان رو به
قبله ایستاد؟ جواب: ملاک
روبه قبله بودن این است که انسان از سطح کره زمین به طرف بیت عتیق باشد،
یعنى از طرف سطح زمین رو به طرف کعبه که روى زمین در مکه مکرّمه ساخته شده
است، بایستد. بنا بر این اگر انسان در یک نقطهاى از کره زمین باشد که اگر
خطوط مستقیمى از چهار جهت آن مکان بر سطح کره زمین به طرف مکه مکرّمه ترسیم
شود، از نظر مسافت با هم مساوى باشند، مخیر است براى قبله به هر طرف که
خواست بایستد و نماز بخواند. ولى اگر مسافت خطوط در بعضى از جهتها کمتر و
کوتاهتر باشد به مقدارى که با آن، صدق عرفى رو به قبله بودن اختلاف پیدا
کند، بر انسان واجب است جهت کوتاهتر را انتخاب کند. سؤال
368: اگر انسان در وضعیتى باشد که اصلاً جهت قبله را نداند و گمانش نیز به
هیچ طرف نرود، وظیفه اش نسبت به نماز چیست، یعنى به کدام جهت نماز
بخواند؟ جواب: در مفروض سؤال بنا بر احتیاط باید به چهار طرف نماز بخواند و اگر براى چهار نماز وقت ندارد، به هر اندازه که وقت دارد، نماز بخواند. سؤال 369: تشخیص قبله در قطب شمال و جنوب چگونه است و نماز چگونه خوانده مىشود؟ جواب: ملاک
تعیین جهت قبله در قطب شمالى و جنوبى، تعیین کوتاهترین خط از مکان
نمازگزار از روى سطح زمین به طرف کعبه است، و پس از تعیین آن خط، باید به
همان طرف نماز خواند.
سؤال 723: چگونه باید افراد خانواده را براى خواندن نماز صبح بیدار نمود؟
جواب: در این مورد کیفیت خاصى در رابطه با افراد خانواده وجود ندارد.
سؤال 724: نماز و روزه کسانى که به گروه‌ها و طایفههاى
مختلفى منسوب هستند و نسبت به هم بغض و حسد و حتى دشمنى بدون دلیل دارند،
چه حکمى دارد؟
جواب: براى مکلّف اظهار حسد و کینه و دشمنى با دیگران جایز نیست، ولى این امور باعث بطلان نماز و روزه نمىشود.
سؤال 725: اگر رزمندهاى در جبهه به علت شدت درگیرى قادر بر قرائت فاتحه یا سجده و یا رکوع نباشد، چگونه باید نمازش را در آنجا بخواند؟
جواب: باید به هر نحوى که برایش امکان دارد، نماز بخواند. اگر قادر بر انجام رکوع و سجده نیست، ایماء و اشاره به جاى رکوع و سجود کافى است.
سؤال 726: پدر و مادر به فرزندانشان در چه سنى احکام شرعى و عبادات را باید تعلیم دهند؟
جواب: مستحب است که ولىّ اطفال احکام شرعى و عبادات را پس از رسیدن آنان به سن تمیز به ایشان یاد دهد.
سؤال 727: بعضى از رانندگان اتوبوس هاى مسافربرى که بین
شهرها رانندگى مىکنند، به نماز مسافران اهمیتى نمىدهند و به تقاضاى آنان
براى توقف اتوبوس جهت اداى نماز، توجهى نمىکنند، لذا گاهى نماز مسافرین
قضا مىشود. وظیفه رانندگان اتوبوسها در این‌باره چیست؟ مسافران نسبت به
نمازشان چه وظیفهاى دارند؟
جواب: بر مسافران واجب
است که در صورت خوف از فوت وقت نماز، از راننده بخواهند که اتوبوس را در
مکان مناسبى متوقف نماید، و بر راننده اجابت درخواست آنان واجب است، و اگر
به علت عذر مقبول و یا بدون دلیل از توقف اتوبوس خوددارى کند، در این صورت
تکلیف مسافران اگر خوف فوت وقت داشته باشند این است که نماز را در اتوبوس
در همان حال حرکت بخوانند و تا آنجا که امکان دارد جهت قبله، قیام، رکوع و
سجود را رعایت کنند.
سؤال 728: آیا مقصود از این گفته که «شارب خمر تا چهل روز
نماز و روزه اش نماز و روزه نیست»، این است که در این مدت بر او واجب نیست
نماز بخواند و بعداً باید آنها را قضا کند؟ یا اینکه مقصود جمع بین قضاء و
ادا است و یا آنکه قضاى آنها بر او واجب نیست بلکه ادا کافى است، ولى ثواب
آن از نمازهاى دیگر کمتر است؟
جواب: منظور این است
که شرب خمر مانع از قبول نماز و روزه است، نه اینکه با شرب خمر وجوب اداى
نماز و روزه ساقط شود و قضاء واجب گردد یا جمع بین ادا و قضاء لازم شود.
سؤال 729: اگر مشاهده کنم که شخصى بعضى از افعال نمازش را اشتباه انجام مى دهد، وظیفه شرعى ام چیست؟
جواب: در این مورد چیزى بر شما واجب نیست، مگر اینکه اشتباه ناشى از جهل او به آن حکم باشد که در این صورت احوط ارشاد و راهنمایى وى است.
سؤال 730: نظر شریف جنابعالى درباره مصافحه نماز گزاران بعد
از اتمام نماز چیست؟ قابل ذکر است که بعضى از علماى بزرگوار فرمودهاند
«راجع به این موضوع چیزى از ائمه(علیهم‌السلام) وارد نشده است»، لذا
انگیزهاى براى انجام مصافحه وجود ندارد. ولى در عین حال مشاهده مىکنیم که
مصافحه باعث افزایش دوستى و محبت بین نمازگزاران مىشود.
جواب: مصافحه بعد از سلام و فراغت از نماز اشکال ندارد و به‌طور کلى مصافحه مؤمنین با هم مستحب است.
