(مسأله 916) برای مرد و زن مستحب است پیش از نمازهای یومیّه1 اذان و اقامه بگویند2، ولی پیش از نماز عید فطر و قربان، مستحب است سه مرتبه بگویند «الصلاة»3 و در نمازهای واجب دیگر سه مرتبه «الصلاة» را به قصد رجاء بگوید.
1- خوئی، گلپایگانی،صافی، تبریزی، زنجانی، سیستانی: پیش از نمازهای واجب شبانه روزی (یومیه)...
2- خوئی، سیستانی، وحید: و برای نمازهای دیگر واجب یا مستحب، مشروع نیست...
بهجت: امّا احتیاط مستحبّ این است که اقامه ترک نشود، مخصوصاً در نماز صبح و مغرب و برای کسی که به جماعت نماز نمی خواند...
زنجانی: و برای مرد سفارش بیشتری شده، و در نماز مغرب و صبح تأکید بیشتری دارد و احتیاط استحبابی در آن است که اقامه در نمازها ترک نشود، و برای نمازهای دیگر واجب یا مستحب، مشروع نیست...
مکارم: و بهتر است حتی الامکان ترک نشود مخصوصاً اقامه، ولی برای نماز عید فطر وقربان و نمازهای واجب دیگر اذان و اقامه نیست بلکه سه مرتبه به امید مطلوبیّت پروردگار بگویند(الصلاة).
سبحانی: و گفتن اقامه مستحب موکد است...
3- اراکی: و همچنین قبل از نمازهای واجب دیگر مانند نماز آیات هم مستحب است سه مرتبه «الصلوة» بگویند.
بهجت: و همچنین برای اینکه به دیگران اعلام شود که وقت نماز داخل شده است استحباب اذان بعید نیست، و گفتن اذان و اقامه در غیر این موارد به قصد ورود در شرع حرام است.
گلپایگانی، خوئی، زنجانی، تبریزی، صافی: پیش از نمازهای واجب غیر یومیّه مثل نماز آیات(خوئی، زنجانی، تبریزی: در صورتی که با جماعت بخوانند) مستحب است سه مرتبه «الصلاة»بگویند.
سیستانی، وحید: پیش از نماز عید فطر و قربان، در صورتی که با جماعت بخوانند مستحب است سه مرتبه بگویند «الصلاة» (وحید: و در غیر این دو مانند نماز آیات –در صورت جماعت- رجاءً گفته شود).
*****
مظاهری: مسأله- برای مرد و زن مستحب است پیش از نمازهای واجب یومیه اذان و اقامه بگویند و راجع به آن خصوصا برای نماز صبح و مغرب زیاد سفارش شده است و روایت است اگر کسی اذان و اقامه بگوید دو صف از ملائکه به او اقتدا می کنند و اگر فقط اقامه بگوید یک صف از ملائکه به او اقتدا می کنند و برای نماز های دیگر چه واجب و چه مستحب جایز نیست و مستحب است پیش از نماز های واجب غیر یومیه نظیر نماز آیات و نماز میت سه مرتبه الصلاه بگویند.
(مسأله 917) مستحب است1 در روز اولی که بچه به دنیا می آید یا پیش از آن که بند نافش بیفتد، در گوش راست او اذان و در گوش چپش اقامه بگویند.
1- مکارم: به عنوان تبرّک و امید ثواب...
*****
بهجت، وحید: مسأله- مستحبّ است در گوش راست بچّه ای که به دنیا آمده اذان و در گوش چپش اقامه بگویند.(وحید: و بهتر آن است که روز اول ولادت باشد).
(مسأله 918) اذان هیجده جمله است: «الله اکبر» چهار مرتبه «اشهد ان لا اله الا الله، اشهد ان محمدا رسول الله، حی علی الصلوة، حی علی الفلاح ، حی علی خیرالعمل، الله اکبر، لا اله الا الله» هر یک دو مرتبة و اقامه هفده جمله است یعنی دو مرتبه «الله اکبر» از اول اذان و یک مرتبه «لا اله الا الله» از آخرآن کم می شود و بعد از گفتن «حی علی خیرالعمل» باید دو مرتبه «قد قامت الصلوة» اضافه نمود.
(مسأله 919) «اشهد ان علیاً ولی الله» جزء اذان و اقامه نیست ولی خوب است بعد از «اشهد ان محمداً رسول الله» به قصد قربت گفته شود1.
1- نوری: و چون در امثال زمان ما، شعار تشیّع محسوب می شود، در هر جا که اظهار این اشعار، مستحسن و لازم باشد، گفتن آن هم مستحسن و لازم است.
مکارم: به قصد تبرّک گفته شود، لکن به صورتی که معلوم شود جزء آن نیست.
وحید: چون ولایت آن حضرت مکمّل دین است شهادت به آن در هر حال و از جمله بعد از اشهد ان محمد رسول الله از افضل قربات است.
سبحانی: به قصد قربت مطلقه و زینت اذان و اقامه گفته شود.
*****
بهجت: مسأله- بعید نیست مستحبّ بودن اقرار به ولایت امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب علیه السلام در اذان مستحبّی در صورتی که به نیّت مطلوب بودن گفته شود به عبارات مختلفی که در نهایه و فقیه و احتجاج نقل شده است که « ان علیا ولی الله» و یا علی امیرالمؤمنین و یا به عبارت «اشهد ان علیا ولی الله» باشد. و اما اقرار به ولایت، اگر چه در غیر اذان باشد خوب است، پس احتیاج به دلیل مخصوص ندارد و کاملترین عبارتی که در اینجا گفته می شود آن است که اقرار به خلیفه بودن یا وصی بودن حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام و ائمه طاهرین علیهم السلام در آن باشد.
زنجانی: مسأله- «اشهد ان علیا ولی الله» جز اذان و اقامه نیست ؛ البته ولایت امیرالمؤمنین و ائمه معصومین علیهم السلام از ارکان ایمان است و اسلام بدون آن، ظاهری بیش نیست و قالبی از معنا تهی است و خوب است که پس از اشهد ان محمداً رسول الله به قصد تیمن و تبرک، شهادت به ولایت و امامت بلافصل حضرت امیرالمؤمنین و سایر معصومین علیهم السلام به گونه ای که عرفا از اجزای اذان و اقامه به حساب نیاید ذکر گردد.
مظاهری: مسأله- «اشهد ان علیا ولی الله» جز اذان و اقامه نیست ولی مستحب است بعد از «اشهد ان محمد رسول الله» دو مرتبه گفته شود ( مستحب در مستحب) لکن چون فعلا شعار شیعه است باید گفته شود.
ترجمه اذان و اقامه
«الله اکبر» یعنی خدای تعالی بزرگتر از آن است که او را وصف کنند.
«اشهد ان لا اله الا الله» یعنی شهادت می دهم که غیر خدایی که یکتا و بی همتا است خدای دیگری سزاوار پرستش نیست.
«اشهد ان محمدا رسول الله» یعنی شهادت می دهم که حضرت محمد بن عبدالله صلی الله علیه و آله وسلم پیغمبر و فرستاده خدا است.
«اشهد ان علیا امیرالمؤمنین ولی الله»یعنی شهادت می دهم که حضرت علی علیه الصلاة و السلام امیرالمؤمنین و ولّی خدا بر همه خلق است.
«حی علی الصلوة» یعنی بشتاب برای نماز «حی علی الفلاح» یعنی بشتاب برای رستگاری.
«حی علی خیرالعمل» یعنی بشتاب برای بهترین کارها که نماز است.
«قدقامت الصلوه» یعنی به تحقیق نماز بر پا شد.
«لا اله الا الله» یعنی خدایی سزاوار پرستش نیست مگر خدایی که یکتا و بی همتا است.
[این ترجمه ها در رساله آیات عظام کمی با متن اصلی تفاوت دارد ولی ما در اینجا ذکر نکرده ایم و در رساله آیات عظام: زنجانی و بهجت نیست.]
(مسأله 920) بین جمله های اذان و اقامه باید خیلی فاصله نشود و اگر بین آنها بیشتراز معمول فاصله بیندازد1، باید دوباره آن را از سر بگیرد.
این مسأله در رساله آیت الله بهجت نیست.
1- زنجانی: اگر بین آنها به قدری فاصله بیندازد که عرفاً به آنچه انجام می دهد یک عمل نگویند...
مکارم: رجوع کنید به ذیل مسأله 933.
(مسأله 921) اگر در اذان و اقامه صدا در گلو بیندازد1 چنانچه غنا شود، یعنی به طور آوازه خوانی که در مجالس لهو و بازیگری معمول است 2اذان و اقامه را بگوید، حرام است و اگر غنا نشود مکروه می باشد3
این مسأله در رساله آیات عظام: اراکی ، بهجت و سبحانی نیست.
1- مظاهری: چنانچه غنا شود حرام و اگر غنا نشود مکروه است.
2- وحید: که در مجلس لهو معمول است ...
3- فاضل: حرام و باطل است.
*****
مکارم: مسأله- اذان گفتن بصورت غنا یعنی آهنگی که مناسب مجالس لهو و لعب است، حرام و باطل است.
(مسأله 922) در پنج نماز اذان ساقط می شود1:
اول: نماز عصر روز جمعه2.
دوّم: نماز عصر روز عرفه که روز نهم ذی الحجه است3.
سوم: نماز عشاء شب عید قربان، برای کسی که در مشعر الحرام باشد4،
چهارم: نماز عصر و عشاء زن مستحاضه5.
پنجم: نماز عصر و عشای کسی که نمی تواند از بیرون امدن بول و غائط خودداری کند 6و 7 در این پنج نماز در صورتی اذان ساقط می شود که با نماز قبلی فاصله نشود یا فاصله کمی بین آنها باشد8، ولی فاصله شدن نافله و تعقیب ضرر ندارد9.
1- فاضل: هر نمازی که با نماز قبل همراه خوانده شود اذان آن ساقط می شود، چه همراه خواندن مستحب باشد یا نباشد؛ بنابراین در موارد زیر اذان ساقط می شود...
2- فاضل، بهجت: در صورتی که با نماز جمعه(فاضل: یا ظهر) با هم خوانده شود...
3- بهجت، فاضل: در صورتی که با نماز ظهر جمع شود...
4- فاضل: وآن را با مغرب همراه می خواند؛ همراه خواندن و جمع کردن بین دو نماز در سه مورد مذکور مستحبّ است...
بهجت: در صورتی که با نماز مغرب جمع شود. و بنابراحتیاط در این سه صورت که گفته شد، باید اصلا اذان نگویند، نه اینکه مستحب نباشد و گفتن آن بی اشکال باشد؛ ولی در جایی که نماز عصر را با نماز ظهر با هم می خوانند، خوب است برای نماز عصر اذان گفته نشود...
5- فاضل: که باید آن را بلافاصله بعد از نماز ظهر یا مغرب بخواند...
6- سبحانی: بلکه در هر موردی که دو نماز را با هم می خواند اذان برای نماز دوم ساقط است ، مادامی که فاصله میان آن دو زیاد نباشد؛ و فاصله شدن تعقیب و نافله ضرر ندارد.
7- اراکی: و برای هر کس که بین نماز ظهر و عصر و همچنین بیبن نماز مغرب و عشا فاصله نیندازد...
8- بهجت: و اگر فاصله پیدا کرد یا نافله ای بین انها خوانده شد، بنابرأظهر اذان گفتن به استحباب خود باقی است.
فاضل: و ظاهراً با خواندن نافله، فاصله حاصل می شود.
9- اراکی: و همچنین کسی که بین نماز ظهر و عصر و یا بین نماز مغرب و عشاء فاصله نیندازد، برای نماز دومش اذان ساقط می شود.
گلپایگانی:فاصله شدن نافله کافی است برای عدم سقوط اذان بنابرأقوی.
*****
خوئی، تبریزی، وحید: مسأله- در دو نماز اذان مشروع نیست:
اول: نماز عصر(خوئی، وحید: در عرفات) روز عرفه که روز نهم ذیحجّه است.
دوم: نماز عشاء شب عید قربان، برای کسی که در مشعر الحرام باشد، و در این دو نماز در صورتی اذان ساقط می شود. که با نماز قبلی هیچ فاصله نشود یا بین آنها کمی فاصله باشد. *
. وحید: در صورتی اذان مشروع نیست...
* وحید: که عرفا بگویند دو نماز را با هم خوانده است.
مکارم: مسأله- در پنج مورد اذان ساقط می شود و بنابراحتیاط واجب باید آن را ترک کرد: 1- اذان نماز عصر روز جمعه هنگامی که با نماز جمعه همراه خوانده شود؛ 2- نماز عصر روز عرفه که روز نهم ذی الحجه است هنگامی که همراه ظهر خوانده شود. 3- نماز عشای شب عید قربان برای کسی که در مشعر الحرام است و آن را با مغرب همراه می خواند، 4- نماز عصر و عشای زن مستحاضه که باید آن را بلافاصله بعد از نماز ظهر یا مغرب بخواند. 5- نماز عصر و عشای کسی که نمی تواند از بیرون آمدن بول و غائط خودداری کند به طور کلی هر نمازی که با نماز قبل همراه خوانده شود اذان آن ساقط می شود و فاصله شدن نافله و تعقیب کافی نیست ولی اگر نمازها را جدا از هم هر یک را در وقت فضیلت خود بجا آورند اذان و اقامه -هر دو- مستحب است.
زنجانی: مسأله- انسان اگر نماز عصر را بدون فاصله یا با فاصله کم بعد از نماز ظهر، یا نماز عشا را بدون فاصله یا با فاصله کم بعد از نماز مغرب بخواند اذان نماز دوم ساقط می شود. همچنین اگر چندین نماز قضا را پشت سر هم بخواند اذان از نمازهای دوم به بعد ساقط است .
فاصله نینداختن بین نماز دوم و نماز اول در موارد زیر مستحب یا لازم است:
اول: نماز عصر روز جمعه،
دوم: نماز عصر روز عرفه که روز نهم ذی حجّه است،
سوم: نماز عشای شب عید قربان برای کسی که در مشعر الحرام باشد،
چهارم: نماز عصر و عشای کسی که نمی تواند از بیرون آمدن بول و غائط خودداری کند.
در این موارد اگر بین دو نماز فاصله نینداخت اذان نماز دوم ساقط است. و اگر به این دستور عمل نکرد و بین دو نماز فاصله زیادی انداخت اذان ساقط نیست؛ و همچنین است در سایر موارد اگر بین دو نماز فاصله نینداخت یا فاصله کمی انداخت، اذان نماز دوم ساقط است. و خواندن نافله، فاصله حساب می شود، بنابراین در صورت خواندن نافله، اذان ساقط نیست.
صافی: مسأله- اذان عصر و عشا از کسی که بین ظهر و عصر و مغرب و عشا جمع می کند ساقط می شود، خواه در موارد استحباب جمع باشد –مثل نماز عصر روز جمعه ، و نماز عصر روز عرفه که روز نهم ذی حجّه است در عرفات؛ و نماز عشاء شب عید قربان برای کسی که در مشعر الحرام است- و خواه مثل زن مستحاضه یا کسی که نمی تواند از بیرون آمدن بول و غایط خودداری کند و جمع بین نماز ظهر و عصر و نماز مغرب و عشا می نماید، یا غیر این موارد باشد که به هر حال اذان عصر و عشا در صورت جمع مذکور ساقط می شود هر چند سقوط در عصر روز عرفه در عرفات و در عشاء شب عید قربان در مشعر بطور عزیمت است، و در عصر روز جمعه اگر بخواهد اذان بگوید. رجاء بگوید، و در غیر این سه مورد، سقوط به نحو رخصت است. فقط مستحاضه و مسلوس احتیاط را به نگفتن اذان ترک نکنند و در صورتی اذان ساقط می شود، که با نماز قبلی هیچ فاصله نشود، یا فاصله کمی بین آنها باشد ، وفاصله شدن نافله کافی است برای عدم سقوط اذان بنابرأقوی.
سیستانی: مسأله- در همه مواردی که نمازگزار دو نماز را که یک وقت مشترک دارند پشت سر هم می خواند اگر برای نماز اوّل اذان گفته باشد اذان برای نماز بعدی ساقط است، خواه جمع میان دو نماز بهتر نباشد یا آن که بهتر باشد مثل جمع بین نماز ظهر و عصر در روز عرفه که روز نهم ماه ذیحجه است اگر آنها را در وقت فضیلت نماز ظهر انجام دهد هر چند در عرفات نباشد و جمع بین نماز مغرب و عشای عید قربان برای کسی که در مشعر الحرام باشد و انها را در وقت فضیلت نماز عشا جمع کند و ساقط شدن اذان در این موارد مشروط به آن است که فاصله زیادی میان دو نماز نباشد ولی فاصله شدن نافله و تعقیب ضرر ندارد و احتیاط واجب آن است که در این موارد اذان را به قصد مشروعیت نیاورد بلکه آوردن اذان در دو مورد مذکور در روز عرفه و در مشعر با شرایطی که گفته شد هر چند بدون قصد مشروعیت باشد خلاف احتیاط است.
مظاهری: مسأله- در هر موردی که بین نماز ظهر و عصر یا مغرب و عشا فاصله نیندازد اذانی که برای نماز اوّل گفته، کافی است.
(مسأله 923) اگر برای نماز جماعتی اذان و اقامه گفته باشند1، کسی که با آن جماعت نماز می خواند ، نباید برای نماز خود اذان و اقامه بگوید2.
1- مکارم: برای همه کافی است و بقیه بنابراحتیاط واجب باید اذان و اقامه را ترک کنند.
2- فاضل: گرچه اذان و اقامه را نشنیده باشد و یا موقع گفتن آن در جماعت حاضر نباشد.
بهجت: می تواند برای نماز خود اذان و اقامه نگوید.
*****
زنجانی: مسأله- کسی که به نماز جماعتی حاضر می شود نباید برای نماز خود اذان و اقامه بگوید.
(مسأله 924) اگر برای خواندن نماز جماعت 1 به مسجد رود و ببیند جماعت تمام شده2، تا وقتی که صفها به هم نخورده 3 و جمعیت متفرّق نشده نمی تواند 4 برای نماز خود اذان و اقامه بگوید5 در صورتی که برای جماعت اذان و اقامه گفته شده باشد.
این مسأله در رساله آیت الله مظاهری نیست.
1- گلپایگانی، فاضل، سیستانی: اگر برای خواندن نماز...
2- فاضل: ببیند نماز جماعتی که در مسجد تشکیل شده بود تمام شده...
3- مکارم: احتیاط ان است که برای نماز خود اذان و اقامه نگوید به شرط این که برای جماعت اوّل اذان و اقامه گفته شده باشد.
4- اراکی: بنابراحتیاط واجب...
بهجت: بنابرأظهر لازم نیست...
5- گلپایگانی، خوئی، تبریزی، صافی، سیستانی: می تواند برای نماز خود اذان و اقامه نگوید(سیستانی: یعنی گفتن آن دو مستحب مؤکّد نیست، بلکه اگر می خواهد اذان بگوید بهتر ان است که آن را بسیار آهسته بگوید و اگر بخواهد نماز جماعت دیگری اقامه کند نباید اذان و اقامه بگوید).
وحید: با شرایطی که در مسأله بعد می آید نمی تواند برای نماز خود اذان و اقامه بگوید.
سبحانی: اذان و اقامه ساقط است با شرایطی که در مسأله بعد می آید.
زنجانی: رجوع کنید به ذیل مسأله 925.
(مسأله 925) در جایی که عده ای مشغول نماز جماعتند، یا نماز آنان تازه تمام شده و صفها به هم نخورده است، اگر انسان بخواهد فرادی یا با جماعت دیگری که بر پا می شود نماز بخواند1، با سه شرط اذان و اقامه از او ساقط می شود2: اوّل: آن که برای آن نماز، اذان و اقامه گفته باشند، دوّم: ان که نماز جماعت باطل نباشد. سوم: آن که نماز او و نماز جماعت در یک مکان باشد3، پس اگر نماز جماعت، داخل مسجد باشد و او بخواهد در بام مسجد نماز بخواند، مستحب است اذان و اقامه بگوید.
1- مکارم: اذان و اقامه از او ساقط است به شرط اینکه برای آن نماز اذان و اقامه گفته باشند و نماز جماعت صحیح باشد و هر دو نماز در یک مکان و هر دو اداء و مربوط به یک وقت و در مسجد باشد.[پایان مسأله]
مظاهری: می تواند اذان و اقامه را نگوید.[پایان مسأله]
2- بهجت: بنابرأظهر...
3- بهجت: و بنابراحتیاط باید طوری باشد که ملحق به صف بشود...
*****
اراکی، گلپایگانی، صافی: مسأله- (در جایی که عدّه ای مشغول نماز جماعتند، یا نماز انان تازه تمام شده و صفها بهم نخورده است، اگر انسان بخواهد فرادی یا با جماعت دیگری که بر پا می شود نماز بخواند با شش شرط. اذان و اقامه از او ساقط می شود.):
اوّل: آن که نماز جماعت در مسجد باشد و اگر در مسجد نباشد ، ساقط شدن اذان و اقامه اشکال دارد*.
دوّم: آن که برای آن نماز اذان و اقامه گفته باشند*.
سوم: آن که نماز جماعت باطل نباشد.
چهارم: آن که نماز او و نماز جماعت در یک مکان باشد، پس اگر نماز جماعت ، داخل مسجد باشد و او بخواهد در بام مسجد نماز بخواند، مستحب است اذان و اقامه بگوید. .
پنجم: ان که نماز او و نماز جماعت هر دو اداء باشد*
ششم: آن که وقت نماز او و نماز جماعت مشترک باشد مثلاً هر دو نماز ظهر یا هر دو عصر بخوانند، یا نمازی که به جماعت خوانده می شود نماز ظهر باشد و او نماز عصر بخواند یا او نماز ظهر بخواند و نماز جماعت نماز عصر باشد*.
. فاضل: با پنج شرط...
. [در رسالۀ آیت الله سیستانی به جای قسمت داخل پرانتز آمده است: «در غیر مورد مذکور در مسأله قبل ، با شش شرط اذان و اقامه ساقط می شود»]
. وحید: و این سقوط به نحو عزیمت است یعنی نباید اذان و اقامه بگوید...
*خوئی، تبریزی: اگر در مسجد نباشد، ساقط شدن اذان و اقامه معلوم نیست...
*گلپایگانی، صافی: اگر در مسجد نباشد، رجاءً بگوید...
*سیستانی، وحید : اگر در مسجد نباشد، اذان و اقامه ساقط نیست...
*[شرط اول در رساله آیت الله فاضل نیست]
* فاضل: برای نماز جماعت اول اذان و اقامه گفته باشند...
. وحید: اذان و اقامه ساقط نیست...
*سیستانی: پنجم: آن که نماز جماعت اداء باشد ولی شرط نیست که نماز خود او اگر منفرد است هم ادا باشد...
* سیستانی: و اما اگر نماز جماعت عصر باشد در آخر وقت و او بخواهد نماز مغرب ادایی بخواند اذان و اقامه ساقط نمی شوند.
زنجانی: مسأله- اگر در مسجد، عدهّ ای مشغول نماز جماعتند یا نماز آنان تازه تمام شده و صفها بهم نخورده است، اگر انسان بخواهد در مسجد فرادی یا با جماعت دیگری که بر پا می شود نماز بخواند نباید برای نماز خود اذان و اقامه بگوید، این حکم در غیر مسجد جاری نیست. تا تمام افراد حاضر در نماز جماعت متفرق نشده و مشغول تعقیبات نماز باشند اذان و اقامه ساقط است؛ پس اگر برخی متفرّق شده و برخی دیگر باقی بوده، مشغول تسبیح و مانند آن باشند، اذان و اقامه ساقط است؛ ولی اگر به تعقیبات نماز مشغول نباشند ساقط نیست. و اگر شک داشته باشد که جماعت متفرّق شده یا نه، اذان و اقامه ساقط است.
(مسأله 926) اگر در شرط دوم1 از شرطهایی که در مسأله پیش گفته شده شک کند، یعنی شک کند که نماز جماعت صحیح بوده یا نه، اذان و اقامه از او ساقط است ولی اگر در یکی از دو شرط دیگر2 شک کند مستحب است اذان و اقامه بگوید3.
این مسأله در رساله آیات عظام مکارم ، بهجت و مظاهری نیست.
1- اراکی، خوئی، تبریزی، سیستانی، فاضل، وحید: شرط سوم...
2- خوئی، اراکی، سیستانی، تبریزی: پنج شرط دیگر...
فاضل: چهار شرط دیگر...
3- اراکی: می تواند به قصد رجاء اذان و اقامه بگوید.
فاضل: بهتر است به قصد رجاء اذان و اقامه بگوید.
سبحانی: رجاء اذان و اقامه بگوید.
سیستانی: بهتر است اذان و اقامه بگوید، ولی اگر در جماعت باشد باید به قصد رجاء باشد.
وحید: اگر در بهم خوردن صف ها یا تحقّق بقیۀ شرایط شک کند چنانچه حالت سابقه معلوم باشد باید بر طبق حالت سابقه عمل کند؛ مثلا اگر در اثر تاریکی شب شک کند که آیا صفوف متفرق شده یا نه، بنا بگذارد بر این که متفرّق نشده و اذان و اقامه را نگوید. و اگر شک کند که برای آن جماعت اذان واقامه گفته شده یا نه، بنا بگذارد بر اینکه گفته نشده و اذان و اقامه را استحبابا بگوید و در صورتی که حالت سابقه معلوم نیست اذان و اقامه را رجاء بگوید.
*****
گلپایگانی، صافی: مسأله- اگر در یکی از شرطهایی که در مسألۀ قبل گفته شد، شک کند چنانچه رجاءً اذان و اقامه بگوید، مطابق با احتیاط عمل کرده است.
زنجانی: مسأله- اگر به جهت ندانستن خصوصیات خارجی نماز جماعت نداند که نماز جماعت صحیح بوده یا نه، اذان و اقامه ساقط است، ولی اگر به جهت تردید در حکم مسأله نداند نماز جماعت صحیح بوده یا نه، مثلاً در وجوب و عدم وجوب سوره شک دارد، در نتیجه در نماز جماعتی که بدون سوره خوانده شده شک می کند که آیا صحیح است یا نه، در این صورت اذان و اقامه ساقط نیست.
(مسأله 927) کسی که اذن و اقامه دیگری را می شنود1 مستحب است هر قسمتی را که می شنود بگوید2، ولی در حکایت اقامه که از دیگری بشنود از «حیّ علی الصلوة » تا «حیّ علی خیر العمل» را به امید ثواب بگوید.
1- سیستانی: کسی که اذان دیگری را که برای اعلام یا برای نماز جماعت می گوید بشنود...
2- گلپایگانی: [پایان مسأله]
خوئی، تبریزی، صافی، سیستانی: آهسته بگوید.[پایان مسأله]
زنجانی: آهسته تکرار کند. [پایان مسأله]
نوری، فاضل، سبحانی: ولی از (حی علی الصلوة) تا (حی علی خیر العمل) را به امید ثواب بگوید.
بهجت: ولی از «حی علی الصلوة» تا «حی علی خیرالعمل» را به جای هر کدام «لا حول و لا قوه الا بالله العلی العظیم» می گوید.
وحید: و امّا نسبت به اقامه از «حی علی الصلوة» تا «قدقامت الصلوه» را رجاء بگوید و مستحب است بقیه را به قصد ذکر بگوید.
*****
مکارم: مسأله- کسی که اذان دیگری را می شنود، مستحب است هر جمله را که می شنود بازگو کند. بازگو کردن اقامه نیز به امید ثواب، مستحب است(وآن را حکایت اذان و اقامه می گویند.)
مظاهری: مسأله- مستحب است کسی که اذان یا اقامه دیگری را می شنود به قصد حکایت آنها را بگوید.
(مسأله 928) کسی که اذان و اقامه دیگری را شنیده چه با او گفته باشد یا نه، (در صورتی که بین اذان و اقامه و نمازی که می خواهد بخواند زیاد فاصله نشده باشد1)، می تواند برای نماز خود اذان و اقامه نگوید.
این مسأله در رساله آیات عظام مکارم و سبحانی نیست.
1- سیستانی: و از ابتدای شنیدن، قصد نماز داشته است، می تواند به اذان و اقامه او اکتفا کند ولی این حکم در مورد جماعتی که فقط امام اذان را شنیده باشد یا فقط مأمومین شنیده باشند مورد اشکال است.
[قسمت داخل پرانتز در رساله آیت الله بهجت نیست.]
*****
زنجانی: مسأله- کسی که در نزدیکی وی اذان و اقامه گفته شده باشد؛ مثلاً همسایه وی اذان و اقامه گفته باشد یا از کنار کسی که اذان و اقامه می گوید گذشته باشد در صورتی که بین ان اذان و اقامه و نمازی که می خواند زیاد فاصله نشده باشد می تواند برای نماز خود اذان و اقامه نگوید؛ خواه اذان و اقامه دیگری را شنیده باشد یا نه، و خواه با او اذان و اقامه گفته باشد یا نه، هرچند بهتر است که اگرنشنیده باشد به قصد رجاء اذان و اقامه بگوید. و در این مسأله، لازم نیست اذان و اقامه را مرد گفته باشد، پس اگر زن نیز گفته باشد اذان و اقامه ساقط است.
(مسأله 929) اگر مرد اذان زن را با قصد لذت بشنود اذان از او ساقط نمی شود1، بلکه اگر قصد لذت هم نداشته باشد، ساقط شدن اذان اشکال دارد2.
این مسأله در رساله آیت الله بهجت نیست.
1- اراکی: [پایان مسأله]
سیستانی: بلکه ساقط شدن اذان با شنیدن اذان زن، مطلقاً اشکال دارد.
2- گلپایگانی : اگر چه خالی از وجه نیست.
خوئی، تبریزی: ساقط نمی شود.
فاضل: بنابراحتیاط واجب اذان از او ساقط نمی شود، ولی اگر زن اذان مرد را بشنود، اذان از او ساقط می شود.
زنجانی: رجوع کنید به ذیل مسأله 928.
*****
وحید: مسأله- اگر مرد اذان زن را بشنود اذان از او ساقط نمی شود چه شنیدن با قصد لذّت باشد و چه بدون قصد لذت.
مکارم: مسأله- اگر مرد اذان زن را بشنود اذان از او ساقط نمی شود ولی اگر زن اذان مرد را بشنود اذان از او ساقط می شود.
مظاهری: مسأله- اگر مرد اذان زن نامحرم را با قصد لذت بشنود اذان از او ساقط می شود گرچه گناه نموده است.
(مسأله 930) اذان و اقامه نماز جماعت را1 باید مرد بگوید2، ولی در جماعت زنان اگر زن اذان واقامه بگوید کافی است3.
این مسأله در رساله آیات عظام گلپایگانی، صافی و بهجت نیست.
1- فاضل، مکارم: در جماعتی که مردان و زنان شرکت دارند...
2- فاضل: [پایان مسأله]
3- سیستانی: و اکتفا به اذان و اقامه زن در نماز جماعتی که مردان آن با او محرمند محلّ اشکال است.
*****
زنجانی: مسأله- احتیاط مستحب آن است که اذان و اقامه نماز جماعت را مرد بگوید مگر در نماز جماعت زنان که اگر زن اذان و اقامه بگوید، بی اشکال کافی است.
مظاهری: مسأله – اذان و اقامه نماز جماعت را لازم نیست مرد بگوید.
مسأله اختصاصی
گلپایگانی، صافی: مسأله 939- هر گاه اذان واقامه را فراموش کند و مشغول نماز شود، اگر تا وارد رکوع رکعت اوّل نشده، یادش آمد، می تواند نماز را رها کرده و پس از گفتن اذان واقامه نماز را دوباره شروع کند.
(مسأله 931) اقامه باید بعد از اذان1 گفته شود2 و اگر قبل از اذان بگویند صحیح نیست.
این مسأله در رساله آیت الله مکارم نیست
1- تبریزی: و در حال ایستادن و با طهارت گفته شود[پایان مسأله]
2- خوئی، سیستانی، وحید: و نیز در اقامه معتبر است که در حال ایستادن و طهارت از حدث «با وضو یا غسل یا تیمم» باشد.
******
زنجانی: مسأله- اقامه را باید بعد از اذان و در حال ایستادن گفت و در هنگام اقامه باید طهارت از حدث داشت یعنی با وضو یا غسل یا تیمم بود و اگر یکی از این شرط ها رعایت نشود اقامه باطل است.
(مسأله 932) اگر کلمات اذان و اقامه را بدون ترتیب بگوید، مثلاً «حی علی الفلاح» را پیش از «حی علی الصلاة» بگوید1 باید از جایی که به ترتیب به هم خورده، دوباره بگوید.
1- زنجانی: اذان واقامه صحیح نیست و می تواند آن را از سر بگیرد و می تواند از جایی که ترتیب به هم خورده به شکل مرتب بخواند, مگر در اثر به هم خوردن ترتیب ، پی در پی بودن جملات اذان و اقامه به هم خورده باشد که باید از اول بخواند.
(مسأله 933) باید 1 بین اذان و اقامه فاصله ندهد و اگر بین آنها به قدری فاصله دهد که اذانی را که گفته اذان این اقامه حساب نشود2 مستحب است دوباره اذان و اقامه را بگوید3. و نیز اگر بین اذان و اقامه و نماز به قدری فاصله دهد که اذان و اقامه آن نماز حساب نشود مستحب است دوباره برای آن نماز، اذان و اقامه بگوید.
1- بهجت: بنابراحتیاط باید...
2- زنجانی: کفایت نمی کند و مستحب است دوباره اذان بگوید و نیز باید بین اذان و اقامه و نماز فاصله نیندازد و اگر بین آنها و نماز به قدری فاصله دهد که اذان و اقامه آن نماز حساب نشود، کفایت نمی کند و مستحب است دوباره برای آن نماز اذان و اقامه بگوید.
سیستانی: اذان باطل است و نیز اگر بین اذان و اقامه و نماز به قدری فاصله دهد که اذان و اقامه آن نماز حساب نشود، اذان و اقامه باطل می شود.
3- خوئی، تبریزی: مستحب است دوباره اذان را بگوید...
*****
مکارم: مسأله- میان اذان و اقامه باید زیاد فاصله ندهد و اگر فاصله به قدری باشد که اقامه مربوط به آن اذان حساب نشود،دوباره بگوید و همچنین میان اذان و اقامه با نماز نباید زیاد فاصله شود و الا اذان و اقامه را اعاده نماید.
(مسأله 934) اذان و اقامه باید1 به عربی صحیح گفته شود2 پس اگر به عربی غلط بگوید3، یا به جای حرفی حرف دیگر بگوید، یا مثلاً ترجمه آنها را به فارسی 4 بگوید صحیح نیست5.
1- بهجت: بنابراحتیاط ...
2- بهجت: بلکه لزوم آن خالی از وجه نیست...
3- مکارم: یا ترجمه آنها را به فارسی یا زبان دیگر بگوید صحیح نیست.
بهجت: اگر چه معنی را تغییر ندهد...
4- فاضل: یا زبان دیگر...
5- مظاهری: اگر به عربی غلطِ مُغیّر معنا بگوید، یا ترجمه آنها را بگوید صحیح نیست.
(مسأله 935) اذان و اقامه باید بعد از داخل شدن وقت نماز گفته شود و اگر عمداً یا از روی فراموشی پیش از وقت بگوید باطل است1.
1- سیستانی: مگر در صورتی که اگر وقت در میان نماز داخل شود، حکم به صحت آن نماز می شود، که در مسأله [744] بیان آن گذشت.
بهجت: مگر برای این که مردم مهیا برای نماز شوند و یا کارهای خود را رها کنند که بعید نیست یک اذان قبلاً گفته شود اگر مردم را به اشتباه نیندازد و بعد اذان دیگری برای نماز گفته شود.
*****
مکارم: مسأله- اذان و اقامه را قبل از داخل شدن وقت نماز نمی توان گفت و اگر بگوید باطل است.
مسأله اختصاصی
بهجت: مسأله 770- اگر کسی اذان و اقامه را فراموش کرد و بعد از رکوع یادش آمد، برای درک آنها نمی تواند نماز را قطع کند، ولی اگر قبل از رکوع یادش آمد، مستحب است به قصد تحصیل ثواب اذان و اقامه نماز را قطع کند و بعد از اذان و اقامه نماز را از سر بگیرد، و اگر فقط اذان را به تنهایی فراموش کرده بنابرأظهر قطع نماز جایز نیست، و اگر فقط اقامه را فراموش کرده، جواز قطع نماز خالی از وجه نیست، اگر چه خلاف احتیاط است.
(مسأله 936) اگر پیش از گفتن اقامه شک کند که اذان گفته یا نه باید اذان را بگوید، ولی اگر مشغول اقامه شود و شک کند که اذان گفته یا نه، گفتن اذان لازم نیست.
(مسأله 937) اگر در بین اذان و اقامه پیش از آن که قسمتی را بگوید، شک کند که قسمت پیش از آن را گفته یا نه، باید قسمتی را در گفتن آن شک کرده بگوید، ولی اگر در حال گفتن قسمتی از اذان یا اقامه شک کند که آنچه پیش از آن است گفته یا نه، گفتن آن لازم نیست1.
1- بهجت: شک کند جمله قبلی را گفته یا نه، بعید نیست گفتن آن لازم نباشد.
*****
مکارم: مسأله- اگر در جمله های اذان و اقامه شک کند، احتیاط آن است که برگردد و بجا آورد.
(مسأله 938) مستحب است انسان در موقع گفتن اذان، رو به قبله بایستد1 و با وضو یا غسل باشد2 و دستها را به گوش بگذارد3 و صدا را بلند نماید و بکشد و بین جمله های اذان کمی فاصله دهد و بین آنها حرف نزند4.
1- وحید: و این استحباب در تشهّد اذان، مؤکّد است...
2- بهجت: ولی در اقامه، بنابراحوط با وضو یا غسل بودن شرط است و در اذانی که برای اعلام داخل شدن وقت است، مستحب است جای بلندی بایستد...
3- اراکی: انگشتان را در گوشها بگذارد...
وحید: دو انگشت را در دو گوش بگذارد...
مکارم: مستحب است در موقع اذان گفتن رو به قبله بایستد و با وضو باشد...
4- گلپایگانی، صافی: و امّا در اقامه باید با طهارت باشد، بلکه بنابراحتیاط لازم رو به قبله و ایستاده باشد.
*****
مظاهری: مسأله- در اذان و اقامه چند چیز مستحب است: 1- رو به قبله بایستد و اذان بگوید. 2- با وضو یا غسل اذان بگوید. 3- بین جمله های اذان کمی فاصله دهد. 4- بین اذان حرف نزند. 5- بین اذان و اقامه یک قدم بردارد یا قدری بنشیند یا سجده کند یا ذکر بگوید . 6- بدن انسان در موقع گفتن اذان و اقامه آرام باشد. 7- اقامه را آهسته تر از اذان بگوید. 8- جمله های اقامه را به هم نچسباند ولی به اندازه ای که بین جمله های اذان فاصله می دهد بین جمله های اقامه فاصله ندهد.
مستحب است موقعی که وقت داخل می شود برای اعلام وقت، اذان گفته شود و در این اذان چند چیز مستحب است:1- همه اذان بگویند، ولی با این اذان ، اذان نماز ساقط نمی شود. 2- کسی که اذان می گوید وقت شناس و ثقه باشد . 3- کسی که اذان می گوید رو به قبله باشد . 4- با وضو یا غسل باشد . 5- دستها را به گوش بگذارد و صدا را بلند نماید و بکشد. 6- بین جمله های آن کمی فاصله دهد. 7- در بین اذان حرف نزند.
(مسأله 939) مستحب است1 بدن انسان در موقع گفتن اقامه آرام باشد و آن را از اذان آهسته تر بگوید2 و جمله های آن را به هم نچسباند، ولی به اندازه ای که بین جمله های اذان فاصله می دهد، بین جمله های اقامه فاصله ندهد.
1- مکارم: شایسته است...
2- بهجت: و بین جمله های ان کمتر از اذان فاصله دهد ولی جمله ها را به هم نچسباند و به خلاف اذان که با تأنّی گفته می شود اقامه را سریعتر بگوید.
مکارم: و فاصله جمله ها را کمتر کند و میان اذان و اقامه یک گام بردارد، یا کمی بنشیند یا سجده کند یا دعا نماید یا دو رکعت نماز بجا اورد.
زنجانی: مستحب است انسان در موقع گفتن اقامه رو به قبله بایستد و بدن او آرام باشد و آن را نیز بلند، لکن از اذان آهسته تر بگوید و بین اقامه حرف نزند...
مظاهری: رجوع کنید به ذیل مسأله 938.
(مسأله 940) مستحب است بین اذان و اقامه یک قدم بردارد، یا قدری بنشیند یا سجده کند1 یا ذکر بگوید یا دعا بخواند، یا قدری ساکت باشد یا حرفی بزند یا دو رکعت نماز بخواند 2ولی حرف زدن بین اذان و اقامه نماز صبح3 مستحب نیست4 ولی نماز خواندن بین اذان و اقامه نماز مغرب را به امید ثواب بیاورد.
1- [عبارت «یا سجده کند» در رساله آیت الله اراکی نیست.]
2- سبحانی: [پایان مسأله].
3- گلپایگانی، خوئی، فاضل، صافی، تبریزی، زنجانی: و نماز خواندن بین اذان و اقامه نماز مغرب مستحب نیست.
4- اراکی، سیستانی: [پایان مسأله]
مکارم: رجوع کنید به ذیل مسأله 939.
مظاهری: رجوع کنید به ذیل مسأله 938.
*****
وحید: مسأله- مستحب است بین اذان و اقامه فاصله بیندازد، به نشستن یا دو رکعت نماز یا تکلّم یا تسبیح، ولی حرف زدن بین اذان و اقامه نماز صبح مکروه است.
بهجت: مسأله- مستحب است بین اذان و اقامه، در غیر نماز مغرب، دو رکعت نماز بخواند و در صورت نخواندن نافله قدری بنشیند یا سجده نماید یا قدمی بردارد. و در مغرب کافی است قدری ساکت شود یا قدمی بردارد و حرف زدن بین اذان و اقامه نماز صبح اگر ذکر نباشد مکروه است.
(مسأله 941) مستحب است 1 کسی را که برای گفتن اذان2 معیّن می کنند عادل و وقت شناس3 و صدایش بلند4 باشد و اذان را در جای بلند بگوید5.
1- مکارم: بهتر است...
2- وحید: اذان اعلامی...
3- بهجت: عادل و بینا و وقت شناس باشد یا این که راهنما داشته باشد...
4- مکارم: و مناسب...
5- فاضل، مکارم: و در صورتی که از بلندگوها استفاده شود مانعی ندارد گوینده اذان در محل پایین قرار گیرد.
*****
مظاهری: مسأله- مستحب است کسی را برای اذان معیّن کنند و علاوه بر شرایطی که گفته شد باید خوش صدا باشد و صدایش بلند باشد و اذان را در جای بلندی بگوید .
مسائل اختصاصی
بهجت: مسأله 777- مؤذّن در مقابل اذان گفتن بنابراحتیاط واجب نباید مزد بگیرد و امّا چیزی که عنوان مزد ندارد جایز است، مثل ارتزاق از بیت المال و یا موقوفه ای که از درآمد آن برای مؤذّن سهمی در نظر گرفته شده است.
مکارم: مسأله 859- فاضل: مسأله 959- شنیدن اذان از رادیو و ضبط صوت و مانند آن برای نماز کافی نیست ،بلکه خود نمازگزاران باید اذان بگویند.
مکارم: مسأله 861- فاضل: مسأله 960- احتیاط واجب آن است که اذان را همیشه به قصد نماز بگویند و گفتن اذان برای اعلام دخول وقت بدون قصد نماز بعد از آن مشکل است.
فاضل: مسأله 961- اگر اذان و اقامه را به قصد نماز فرادی بگوید بعد جماعتی از او تقاضا کنند تا امام جماعت انان شود یا بخواهد به عنوان مأموم نمازش را به جماعت بخواند آن اذان و اقامه کافی نیست و مستحب است دوباره بگویند.
