(مسأله 1022) در هر رکعت بعد از قرائت باید1 به اندازه ای خم شود که بتواند دست را2 به زانو بگذارد3 و این عمل را رکوع می گویند4.
1- زنجانی: باید به قصد خضوع...
2- سیستانی: بتواند سر همه انگشت هایش را- از جمله ابهام-...
3- وحید: و احوط آن است که بتواند دست را به زانو بگذارد.
مکارم: بلکه احتیاط واجب آن است که کف دستها را بر زانو بگذارد.
سبحانی: و احتیاط واجب است که دست ها را برزانوان خود بگذارد.
مظاهری: و آن واجب و رکن است.
(مسأله 1023) اگر به اندازه رکوع خم شود، ولی دستها را1 به زانو نگذارد2 اشکال ندارد3.
1- سیستانی، وحید: سر انگشتان را...
2- فاضل: خلاف احتیاط است. پس احتیاط آن است که دستها را به روی زانو بگذارد، گرچه ظاهر این است که واجب نیست.
3- صافی: اگر چه احتیاط مستحب این است که دستها را به زانو بگذارد.
مکارم، سبحانی: رجوع کنید به ذیل مسأله 1022.
(مسأله 1024) هر گاه رکوع را به طور غیر معمول به جا اورد، مثلاً به چپ یا راست خم شود1، اگر چه دستهای او به زانو برسد، صحیح نیست2.
این مسأله در رساله آیات عظام مکارم و مظاهری نیست.
1- سیستانی: یا زانوها را به جلو بیاورد...
2- زنجانی: بنابراحتیاط صحیح نیست.
مسأئل اختصاصی
فاضل: مسأله 1044- قیام متصل به رکوع واجب و رکن است، یعنی این که نمازگزار باید از حالت ایستاده با قصد رکوع برای رکوع خم شود، لذا اگر به قصد کار دیگری خم شود، مثلاً برای برداشتن چیزی یا به قصد سجده خم شود و متوجه شود که رکوع نکرده، در این صورت باید مستقیم بایستد و بعد رکوع برود و اگر قبل ازایستادن، رکوع بجا آورد چون قیام متصل به رکوع را مراعات نکرده نمازش باطل است.
مظاهری: مسأله 804- باید ایستادن نمازگزار و رکوع متصل به هم باشد . یعنی در حال ایستادن به رکوع رود چنانچه بعد از رکوع باید بایستد و به سجده رود و رکوع متحقق نمی شود مگر به این دو قیام که به آن قیام متصل به رکوع می گویند و آن یک امر قهری است ، و گفتنی یا به جا آوردنی بلکه متوقف بر نیّت هم نیست.، و آن رکن است که اگر عمدا یا سهوا یا جهلا به جا آورده نشود نماز باطل است زیرا رکوع متحقق نشده است.
مظاهری: مسأله 806 – اگر بعد از قرائت و قبل از رکوع به قصد کاری بنشیند باید بایستد و به رکوع رود و اگر بدون اینکه بایستد به همان حالت خمیدگی به رکوع برگردد ، چون قیام متصل به رکوع بجا نیاورده ، نماز او باطل است.
مظاهری: مسأله 807- اگر بعد از قرائت و قبل از رکوع اضطراراً بیفتد باید بایستد و به رکوع رود و اگر بدون اینکه بایستد به همان حالت خمیدگی به رکوع برگردد چون قیام متصل به رکوع بجا نیاورده نماز او باطل است.
(مسأله 1025) خم شدن باید به قصد رکوع باشد1، پس اگر به قصد کار دیگر مثلاً برای کشتن جانور خم شود نمی تواند آن را رکوع حساب کند بلکه باید بایستد دوباره برای رکوع خم شود و به واسطه این عمل، رکن زیاد نشده و نماز باطل نمی شود.
1- زنجانی: خم شدن باید به قصد خضوع باشد...
مکارم: بنابراین اگر بدون این قصد خم شود، نمی تواند آن را رکوع حساب کند بلکه باید بایستد و به قصد رکوع خم شود.
*****
بهجت: مسأله- رکوع باید به قصد باشد، اگر چه بعد از خم شدن پدید آید؛ پس اگر به قصد دیگر، مثلا برای کشتن جانور خم شود و قصد رکوع بعداز خم شدن بوجود آمد، بنابرأظهر کافی است.
(مسأله 1026) کسی که دست یا زانوی او با دست و زانوی دیگران فرق دارد، مثلاً دستش خیلی بلند است که اگر کمی خم شود به زانو می رسد یا زانوی او پایین تر از مردم دیگر است که باید خیلی خم شود تا دستش به زانو برسد، باید به اندازه معمول خم شود.
این مسأله در رساله آیت الله سبحانی نیست.
(مسأله 1027) کسی که نشسته رکوع می کند، باید به قدری خم شود که صورتش مقابل زانوها برسد1 و بهتر است به قدری خم شود که صورت نزدیک جای سجده برسد2.
این مسأله در رساله آیت الله بهجت نیست.
1- مکارم: باید به قدری خم شود که بگویند رکوع کرده است.[پایان مسأله]
زنجانی: باید به قدری خم شود که اگر ایستاده رکوع می کرد کمرش را خم می نمود. [پایان مسأله]
وحید: و احوط آن است که به قدری خم شود که اگر ایستاده رکوع می کرد به همان مقدار خم می شد.
2- تبریزی، سیتانی: صورت مقابل جای سجده باشد.
(مسأله 1028) انسان هر ذکری در رکوع بگوید کافی است ولی احتیاط واجب آن است که1 به قدر سه مرتبه2 «سبحان الله» یا یک مرتبه «سبحان ربی العظیم و بحمده» کمتر نباشد.
1- اراکی: کافی است به شرط آن که...
2- فاضل: ولی باید از سه مرتبه...
*****
گلپایگانی: مسأله- احتیاط ان است که در رکوع سه مرتبه«سبحان الله» یا یک مرتبه «سبحان ربی العظیم و بحمده» بگوید و سزاوار است به قدر امکان، مراعات این احتیاط بشود؛ اگر چه مطلق ذکر از تحمید و تسبیح و تهلیل کافی است به شرط آن که به قدر سه «سبحان الله» مثلا باشد ولی در تنگی وقت و در حال ناچاری گفتن یک مرتبه «سبحان الله» کافی است.
خوئی، تبریزی: مسأله- بهتر آن است که در حال اختیار، در رکوع سه مرتبه «سبحان الله» یا یک مرتبه «سبحان ربی العظیم و بحمده» بگوید. و ظاهر این است که گفتن هر ذکری که به این مقدار باشد کفایت می کند؛ ولی در تنگی وقت و در حال ناچاری گفتن یک «سبحان الله» کافی است.
. سیستانی: گرچه گفتن هر ذکری کفایت می کند و بنابراحتیاط واجب باید به همین مقدار باشد؛ ولی در تنگی وقت و در حال ناچاری گفتن یک «سبحان الله» کافی است. و کسی که نمی تواند «سبحان ربی العظیم » را خوب ادا کند باید ذکری دیگر مانند سه بار «سبحان الله» را بگوید.
مکارم: مسأله- در رکوع، واجب است ذکر بگوید؛ ذکر رکوع، بنابراحتیاط واجب سه مرتبه «سبحان الله» یا یک مرتبه«سبحان ربی العظیم و بحمده» است که باید به عربی صحیح گفته شود و مستحب است آن را سه یا پنج یا هفت مرتبه تکرار کند.
بهجت: مسأله- کافی بودن هر ذکری که خواست بگوید در رکوع، خالی از وجه نیست، ولی احتیاط مستحب آن است که سه مرتبه «سبحان الله» یا یک مرتبه«سبحان ربی العظیم و بحمده» بگوید.
وحید: مسأله- در حال اختیار واجب است در رکوع سه مرتبه «سبحان الله » یا یک مرتبه «سبحان ربی العظیم و بحمده» یا هر ذکری را که به این مقدار باشد بگوید. و احتیاط مستحب آن است که تسبیح را به صورتی که بیان شد بر ذکر دیگر مقدّم بدارد؛ و در تنگی وقت و در حال ناچاری گفتن یک «سبحان الله» کافی است.
صافی: مسأله- احتیاط مستحب ان است که در رکوع، سه مرتبه «سبحان الله» یا یک مرتبه «سبحان ربّی العظیم و بحمده» بگوید، هر چند ظاهر این است که گفتن هر ذکری که به این مقدار باشد مثل سه مرتبه«الله اکبر» کفایت می کند؛ ولی در تنگی وقت و در حال ناچاری، گفتن یک سبحان الله کافی است.
زنجانی:مسأله- لازم است که در حال اختیار، سه مرتبه «سبحان الله » یا یک مرتبه«سبحان ربی العظیم و بحمده» یا ذکر دیگری به این مقدار بگوید، ولی به احتیاط واجب در رکوع «سبحان ربی الاعلی و بحمده» نگوید؛ و در تنگی وقت و در حال ناچاری گفتن یک «سبحان الله » کافی است.
سبحانی: مسأله- ذکر رکوع ، بنابراحتیاط واجب آن است که سه مرتبه «سبحان الله» یا یک مرتبه «سبحان ربی العظیم و بحمده» بگوید.
مظاهری: مسأله- هر ذکری در رکوع گفته شود کافی است، ولی مستحب است سه مرتبه «سبحان الله » یا یک مرتبه «سبحان ربی العظیم و بحمده» گفته شود و اگر ذکر دیگری گفته شود باید از سه مرتبه «سبحان الله »یا یک مرتبه «سبحان ربی العظیم و بحمده» کمتر نباشد
(مسأله 1029) ذکر رکوع باید به دنبال هم و به عربی صحیح گفته شود1 و مستحب است آن را سه یا پنج یا هفت مرتبه بلکه بیشتر بگویند.
این مسأله در رساله آیت الله بهجت نیست.
1- گلپایگانی، صافی: ذکر رکوع باید به عربی صحیح گفته شود...
مکارم: رجوع کنید به ذیل مسأله 1028.
*****
مظاهری: مسأله- ذکر رکوع را مستحب است سه یا پنج یا هفت مرتبه بلکه بیشتر بگوید.
(مسأله 1030)در رکوع باید به مقدار ذکر واجب، بدن آرام باشد1 و در ذکر مستحب هم اگر آن را به قصد ذکری که برای رکوع دستور داده اند بگوید بنابراحتیاط واجب2 آرام بودن بدن لازم است3.
این مسأله در رساله آیت الله مظاهری نیست.
1- خوئی: و در ذکر مستحب هم آرام بودن بدن، در صورتی که قصد خصوصیّت نماید أحوط است.
تبریزی: و در ذکر مستحب هم آرام بودن بدن بهتر است.
بهجت: و آرام گرفتن بدن در حدی که بگویند آرام گرفت،داخل در رکن رکوعی است و زائد بر آن، مثل خود ذکر رکوع، داخل در رکن نیست، اگر چه واجب است.
زنجانی: برای تحقق رکوع باید بعد از خم شدن سر و بدن، آرام بگیرد و در حال ذکر واجب ان نیز باید سر و بدن آرام باشد...
2- [عبارت «بنابراحتیاط واجب» در رساله آیت الله مکارم نیست.]
3- فاضل: بنابراحتیاط واجب باید بدن آرام باشد.
زنجانی: بنابراحتیاط واجب، آرام بودن سر و بدن لازم است.
وحید: و اگر به قصد مطلق ذکر بگوید لازم نیست.
*****
سیستانی: مسأله- در حال رکوع باید بدن نمازگزار آرام باشد و نباید بدن خود را به اختیار به طوری حرکت دهد که از حال آرام بودن خارج شود حتی –بنابراحتیاط- زمانی که مشغول به ذکر واجب نیست، و اگر عمدا این استقرار را رعایت نکند، نماز بنابراحتیاط باطل است حتی اگر ذکر را در حال استقرار اعاده کند.
(مسأله 1031) اگر موقعی که ذکر واجب رکوع را می گوید، بی اختیار 1 به قدری حرکت کند که از حال آرام بودن خارج شود باید بعد از آرام گرفتن بدن، بنابراحتیاط واجب2 دوباره ذکر را بگوید3، ولی اگر کمی حرکت کند که از حال ارام بودن بدن خارج نشود، یا انگشتان را حرکت دهد اشکال ندارد4.
این مسأله در رساله آیت الله سبحانی نیست.
1- سیستانی: سهواً یا بی اختیار...
2- [عبارت «بنابراحتیاط واجب» در رساله آیات عظام: اراکی گلپایگانی، بهجت ، صافی و وحید نیست]
3- خوئی، تبریزی، سیستانی: بهتر این است که بعد از آرام گرفتن بدن دوباره ذکر را بگوید...
4- خوئی، سیستانی، تبریزی: ضرری ندارد.
*****
زنجانی: مسأله- اگر موقعی که ذکر واجب رکوع را می گوید بی اختیار به قدری حرکت کند که سر یا بدن از حال آرام بودن خارج شود بنابراحتیاط واجب رجاء ذکر را تمام کرده و بعد از آرام گرفتن دوباره ذکر را بگوید. ولی اگر کمی حرکت کند که سر و بدن از حالت آرام بودن خارج نشود، یا دست ها و انگشتان را حرکت دهد اشکال ندارد.
مکارم: مسأله- هر گاه در موقعی که مشغول ذکر واجب است کسی که به او تنه بزند، یا به علت دیگری بدن از آرامش بیرون رود، باید بعد از آرام گرفتن دوباره ذکر را بگوید، ولی حرکات مختصر اشکال ندارد.
مظاهری: مسأله- اگر پیش از آنکاه به مقدار رکوع خم شود و بدن آرام گیرد عمدا ذکر رکوع را بگوید ، نمازش باطل است. [و]اگر موقع خواندن چیزی از نماز، بی اختیار به قدری حرکت کند که از حال آرام بودن خارج شود لازم نیست که بعد از آرام گرفتن بدن آنچه را که در حال حرکت خوانده دوباره بخواند.
(مسأله 1032) اگر پیش از آن که به مقدار رکوع خم شود و بدن1 آرام بگیرد عمداً 2ذکر رکوع را بگوید، نمازش باطل است3.
این مسأله در رساله آیت الله بهجت نیست.
1- زنجانی: سر و بدن...
1- زنجانی: با علم و عمد...
2- سیستانی: مگر اینکه دوباره ذکر را در حال استقرار در رکوع بگوید. و اگر سهواً باشد لازم نیست آن را دوباره بگوید.
گلپایگانی، صافی: باید بعد از رسیدن به رکوع و آرام گرفتن بدن دوباره ذکر را بگوید و بنابراحتیاط لازم نماز را پس از اتمام اعاده نماید، و اگر به همان ذکر اوّل اکتفا نماید نماز باطل است.
تبریزی: بنابراحتیاط ، لازم است دوباره ذکر را بعد از آرام گرفتن بدن بگوید و نماز را اعاده کند.
وحید: مگر اینکه جاهل قاصر باشد ، که نمازش از جهت این زیاده باطل نمی شود.
سبحانی: احتیاط آن است که نماز را اعاده نماید.
*****
مکارم: مسأله- هر گاه ذکر را قبل از رسیدن به حد رکوع و آرام گرفتن بدن بگوید باید آن را بعد از آرام گرفتن اعاده کند، حتی اگر عمدا این کار را کند، احتیاط این است که نماز را نیز بعداً اعاده نماید.
(مسأله 1033) اگر پیس از تمام شدن ذکر واجب، عمداً سر از رکوع بردارد1 نمازش باطل است2 و اگر سهواً سر بردارد3، چنانچه پیش از آن که از حال رکوع خارج شود، یادش بیاید که ذکر رکوع را تمام نکرده باید در حال آرامی بدن دوباره ذکر را بگوید و اگر بعد از آن که از حال رکوع خارج شد، یادش بیاید نماز او صحیح است.
این مسأله در رساله آیت الله بهجت نیست.
1- تبریزی: که از حد رکوع خارج شود...
1- وحید: مگر اینکه جاهل قاصر باشد، که از این جهت نمازش باطل نمی شود...
3- سیستانی: اعاده ذکر لازم نیست.
*****
زنجانی: مسأله- اگر پیش از تمام شدن ذکر واجب، با علم و عمد سر از رکوع بردارد ، نمازش باطل است . اگر پیش از آنکه به مقدار رکوع خم شود و سر و بدن آرام گیرد سهوا یا به جهت ندانستن مسأله سر بردارد باید دوباره رکوع کند. و اگر به مقدار رکوع خم شود ، ولی پیش از تمام شدن ذکر واجب سهوا یا به جهت ندانستن مسأله سر بردارد، چنانچه پیش از آنکه از حال رکوع خارج شود متوجه شود باید در حال آرامی بدن ذکر را بگوید و اگر بعد از آن که از حال رکوع خارج شد متوجه شود، نماز او صحیح است.
(مسأله 1034) اگر نتواند به مقدار ذکر در رکوع بماند، در صورتی که بتواند پیش از آن که از حدّ رکوع بیرون رود ذکر را بگوید، بایددر آن حال تمام کند1 و اگر نتواند در حال برخاستن ذکر را به قصد رجاء بگوید2.
این مسأله در رساله آیت الله سبحانی نیست.
1- بهجت: [پایان مسأله].
اراکی: و اگر آن مقدار هم نمی تواند، قبل از رسیدن به حد رکوع ذکر را شروع کند یا در حال برخاستن تمام کند.
2- فاضل: باید در آن حال ذکر را بگوید و اگر نتواند بنابراحتیاط در حال برخاستن ذکر را بگوید.
مظاهری: ذکر را بگوید.
*****
خوئی، گلپایگانی، تبریزی، صافی: مسأله- اگر نتواند به مقدار ذکر در رکوع بماند، احتیاط واجب آن است که بقیه آن را در حال برخاستن بگوید(تبریزی: و تا می تواند، قبل از خروج از حد رکوع، ذکر را تمام کند).
سیستانی: مسأله- اگر نتواند به مقدار ذکر ولو یک «سبحان الله» در حال رکوع بماند، هر چند بدون آرامش، واجب نیست بگوید، ولی احتیاط مستحب آن است که ذکر را بگوید هر چند بقیه آن را در حال برخاستن به قصد قربت مطلقه بگوید یا قبل ازآن شروع کند.
زنجانی: مسأله- اگر نتواند به مقدار یک «سبحان الله» در حال رکوع بماند احتیاط واجب ان است که مقداری را در حال رفتن به رکوع یا در حال برخاستن بگوید و آنچه را می تواند در حال رکوع بگوید.
وحید: مسأله- در موارد ضرورت جایز است به یک «سبحان الله» در ذکر رکوع اکتفا کند و احتیاط مستحب آن است که دو «سبحان الله» دیگر را در حال برخاستن بگوید.
مکارم: مسأله- هر گاه کسی می تواند رکوع کند، اما به خاطر بیماری یا علت دیگری نمی تواند به اندازه ذکر واجب توقف کند، باید پیش از آن که از حال رکوع خارج شود، ذکر واجب را بگوید، هر چند بدن آرام نباشد؛ و اگر نتواند در حال برخاستن ذکر را تمام کند.
(مسأله 1035) اگر به واسطه مرض و مانند آن در رکوع آرام نگیرد1 نماز صحیح است ولی باید پیش از آن که از حال رکوع خارج شود، ذکر واجب یعنی «سبحان ربی العظیم و بحمده» یا سه مرتبه «سبحان الله» را بگوید2.
این مسأله در رساله آیت الله سبحانی نیست.
1- فاضل: اگر بواسطه مرض و مانند آن نتواند در رکوع آرام بگیرد...
2- گلپایگانی، بهجت، صافی، زنجانی، وحید، مظاهری: ذکر واجب را بگوید.
خوئی، تبریزی، سیستانی: ذکر واجب را به نحوی که گذشت بگوید.
مکارم: رجوع کنید به ذیل مسأله 1034.
(مسأله 1036) هر گاه نتواند به اندازه رکوع خم شود باید به چیزی تکیه دهد و رکوع کند و اگر موقعی هم که تکیه داده نتواند به طور معمول رکوع کند باید1 به هر اندازه می تواند، خم شود 2 و اگر هیچ نتواند خم شود باید موقع رکوع بنشیند و نشسته رکوع کند3 و احتیاط مستحب 4 آن است که نماز دیگری هم بخواند و برای رکوع آن با سر اشاره نماید5.
1- خوئی، تبریزی: بنابراحتیاط...
2- خوئی، تبریزی: و اشاره به رکوع نیز بنماید...
گلپایگانی، صافی: و در این صورت احتیاط لازم آن است که نماز را دوباره بخواند و رکوع آن را نشسته بجا آورد...
سیستانی: باید به اندازه ای که عرفاً به آن رکوع گفته شود خم شود و اگر به این مقدار نیز نتواند خم شود باید برای رکوع با سر اشاره نماید.
3- خوئی، تبریزی: باید برای رکوع با سر اشاره نماید[پایان مسأله]
بهجت: باید با سر اشاره نماید و اگر آن هم ممکن نشد با چشم به وسیله بستن برای رکوع و باز کردن برای برخاستن از رکوع اشاره نماید و اگر از این هم عاجز است باید در قلب نیّت رکوع کند و ذکر آن را بگوید.
مظاهری: و اگر نشسته هم نتواند رکوع کند باید ایستاده نماز بخواند و به قصد رکوع، ذکر رکوع را بگوید و مستحب است برای رکوع با سر و چشم هم اشاره کند.
4- گلپایگانی، صافی: احتیاط لازم...
نوری،سبحانی : احتیاط واجب...
5- سبحانی: در حال ایستاده اشاره نماید.
*****
وحید: مسأله- هر گاه نتواند به اندازه رکوع شرعی –که در مسأله [1022] گذشت- خم شود باید به چیزی تکیه دهد و رکوع شرعی را بجا آورد و اگر موقعی هم که تکیه داده نتواند رکوع شرعی را بجا آورد ، در صورتی که متمکن از رکوع عرفی است ، بنابراحتیاط واجب باید رکوع عرفی را بجا آورد و به سر هم در حال قیام اشاره به رکوع بنماید ، و اگر نتواند به اندازه رکوع عرفی هم خم شود یا هیچ نتواند خم شود، بنابراحتیاط واجب موقع رکوع بنشیند و نشسته رکوع کند، و نماز دیگری هم بخواند و برای رکوع آن در حال ایستادن با سر اشاره نماید.
زنجانی: مسأله- کسی که نمی تواند به اندازه واجب رکوع خم شود اگر بتواند باید با کمک یا تکیه دادن به چیزی رکوع کند و اگر به هیچ وجه نتواند باید برای رکوع با سر اشاره کند و کافی است و به احتیاط مستحب هر اندازه هم می تواند خم شود. و اگر نتواند با سر اشاره کند. بنابراحتیاط واجب به نیّت رکوع چشم ها را ببندد و باید ذکر آن را بگوید. و به نیّت برخاستن از رکوع چشم ها را باز کند و اگر از این هم عاجز است به نیّت ذکر رکوع، ذکر را بگوید و در هر دو صورت اخیر پس از بهبودی نماز را دوباره بخواند.،
مکارم: مسأله- کسی که نمی تواند به اندازه رکوع خم شود و اگر بتواند باید به چیزی تکیه کند و رکوع نماید و اگر آن هم ممکن نشود باید به هر اندازه که ممکن است خم شود و اگر هیچ نتواند خم شود، باید رکوع را به صورت نشسته انجام دهد، و اگر آن هم ممکن نشود در حال ایستاده با سر اشاره می کند و اگر این را هم نتواند، به نیّت رکوع چشم ها را بر هم می گذارد و ذکر را می گوید و به نیّت برخاستن از رکوع چشمها را باز می کند.
(مسأله 1037) کسی که می تواند ایستاده نماز بخواند اگر در حال ایستاده یا نشسته نتواند رکوع کند باید ایستاده نماز بخواند و برای رکوع با سر اشاره کند و اگر نتواند اشاره کند، باید به نیّت رکوع چشم ها را بر هم بگذارد و ذکر آن را بگوید و به نیّت برخاستن از رکوع چشم ها را باز کند و اگر از این هم عاجز است باید در قلب، رکوع کند و ذکر آن را بگوید.
این مسأله در رساله آیت الله بهجت نیست.
مکارم، زنجانی، مظاهری: رجوع کنید به ذیل مسأله 1036.
*****
خوئی، تبریزی: مسأله- کسی که برای رکوع باید با سر اشاره کند *اگر نتواند با سر اشاره کند، باید به نیّت رکوع چشم ها را بر هم بگذارد و ذکر ان را بگوید و به نیّت برخاستن از رکوع چشم ها را باز کند و اگر از این هم عاجز است بنابراحتیاط در قلب، نیّت رکوع کند و ذکر آن را بگوید..
* وحید: کسی که وظیفه اش این است که برای رکوع با سر اشاره کند...
. سیستانی: باید در قلب خود نیّت رکوع کند و بناراحتیاط واجب با دست خود برای رکوع اشاره کند و ذکر آن را بگوید و در این صورت اگر ممکن است بنابراحتیاط واجب جمع کند بین این عمل و ایماء به رکوع در حال نشستن.
. وحید: باید در قلب خود نیّت رکوع کند و ذکر آن را بگوید.
(مسأله 1038) کسی که نمی تواند ایستاده یا نشسته رکوع کند و برای رکوع فقط می تواند در حالی که نشسته است کمی خم شود یا در حالی که ایستاده است با سر اشاره کند، بایدایستاده نماز بخواند و برای رکوع با سر اشاره نماید1 و احتیاط مستحب آن است که نماز دیگری هم بخواند2 و موقع رکوع آن بنشیند و هر قدر می تواند برای رکوع خم شود.
این مسأله در رساله آیات عظام سبحانی و مظاهری نیست.
1- بهجت: [پایان مسأله]
2- فاضل: احتیاط واجب این است که یک نماز ایستاده بخواند و برای رکوع با سر اشاره نماید و نماز دیگری هم بخواند...
مکارم: رجوع کنید به ذیل مسأله 1036.
*****
خوئی،تبریزی، سیستانی: مسأله- کسی که نمی تواند ایستاده رکوع کند ولی برای رکوع می تواند در حالی که نشسته است خم شود باید ایستاده نماز بخواند و برای رکوع با سر اشاره نماید و احتیاط مستحب آن است که نماز دیگری هم بخواند و موقع رکوع آن بنشیند و برای رکوع خم شود.
وحید: مسأله- کسی که نمی تواند ایستاده یا نشسته رکوع کند حتی به مقدار عرفی ان ، و فقط می توانددر حالی که نشسته است کمی خم شود، بایدایستاده نماز بخواند و برای رکوع با سر اشاره نماید، و در صورتی که خم شدنش در حال نشستن به حدّی باشد که رکوع عرفی برای نشسته صدق کند ، احتیاط واجب این است که نماز دیگری هم بخواند، و موقع رکوع آن بنشیند و به همان اندازه خم شود.
زنجانی: مسأله- کسی که در حال ایستاده نمی تواند به اندازه رکوع خم شود ولی در حال نشسته می تواند، باید نشسته رکوع کند. و اگر در هیچ یک از این دو حالت -ایستاده و نشسته- نمی تواند رکوع کند چنانچه می تواند ایستاده و ا گر نتواند باید نشسته نماز بخواند و در هر دو صورت باید برای رکوع ، با سر اشاره کند (وبنابراحتیاط مستحب هر اندازه هم که می تواند خم شود) و اگر نتواند با سر اشاره کند باید به دستور مسأله قبل رفتار کند. و در هر دو صورت اخیر پس از بهبودی نماز را دوباره بخواند.
مسأله اختصاصی
مکارم: مسأله 938- هر گاه کسی بر اثر پیری خمیده شده یا به خاطر بیماری یا به علت دیگر به حالتی شبیه رکوع درآمده، باید در موقع نماز آن قدر که می تواند کمر را برای قرائت راست کند و اگر نمی تواند قدری کمر را قبل از رکوع راست کند، سپس به حال رکوع در آید و اگر آن هم ممکن نشود، برای انجام رکوع کمی بیشتر خم شود به شرط این که از حالت رکوع خارج نگردد. و اگر آن هم ممکن نشود، احتیاط این است که هم با سر اشاره کند و هم قصد کند که آن حالتش جزء رکوع باشد.
(مسأله 1039) اگر بعد از رسیدن به حدّ رکوع و آرام گرفتن بدن سر بردارد1 و دو مرتبه به قصد رکوع به اندازه رکوع خم شود، نمازش باطل است و نیز اگر بعد از آن که به اندازه رکوع خم شود و بدنش آرام گرفت، به قصد رکوع به قدری خم شود که از اندازه رکوع بگذرد و دوباره به رکوع بر گردد2، بنابراحتیاط واجب نمازش باطل است و بهتر ان است که نماز را تمام کند و از سر بخواند.
این مسأله در رساله آیات عظام بهجت، مکارم، و مظاهری نیست.
1- اراکی: و دو مرتبه به اندازه رکوع خم شود، یا بعد از آن که به اندازه رکوع خم شود، و بدنش آرام گرفت، به قصد رکوع به قدری خم شود که از اندازه رکوع بگذرد و دوباره به رکوع برگردد، نمازش باطل است.
2- فاضل: نمازش باطل است.
سبحانی: بنابراحتیاط واجب نماز را تمام کند و سپس اعاده کند.
*****
خوئی، تبریزی: مسأله- اگر بعد از رسیدن به حد رکوع و آرام گرفتن بدن سر بردارد. و دو مرتبه به اندازه رکوع خم شود* نمازش باطل است.
. زنجانی: و دو مرتبه به قصد خضوع به اندازه رکوع خم شود و بدنش آرام گیرد ، نمازش باطل است.
.گلپایگانی، صافی، سیستانی: اگر(سیستانی: عمداً) بعد از رسیدن به حد رکوع، سر بردارد...
* گلپایگانی، صافی: یا بعد از آن که به اندازه رکوع خم شود به قدری خم شود که اندازه رکوع بگذرد و دوباره به رکوع برگردد نمازش باطل است(گلپایگانی: چون رکوع زیاد شده است).
وحید: مسأله- اگر بعد از رسیدن به حدّ رکوع سر بردارد و دو مرتبه به اندازه رکوع خم شود ، نمازش باطل است ، و اگر بعد از آنکه به اندازۀ رکوع خم شد به قدری خم شود که از اندازۀ رکوع بگذرد و دوباره به رکوع برگردد در صورتی که به همان حالت خمیدگی برگردد تا به حدّ رکوع برسد، نمازش باطل نیست.
مسأئل اختصاصی
مکارم: مسأله 939- رکوع از واجبات رکنی است، که اگر ترک شود یا در یک رکعت دورکوع یا بیشتر بجا آورد نماز باطل است، خواه عمداً باشد یا از روی سهو و فراموشی.
مظاهری: مسأله 820- اگر کسی در اثر پیری یا بیماری به حالت شبیه به رکوع درآمده باید برای رکوع قدری کمر را خم کند و اگر ممکن نیست ، باید به همان صورت قصد رکوع کند و ذکر رکوع را بگوید.
(مسأله 1040) بعد از تمام شدن ذکر رکوع، باید راست بایستد و1 بعد از آن که بدن آرام گرفت به سجده رود2 و اگر عمداً3 پیش از ایستادن، یا پیش از آرام گرفتن بدن به سجده رود نمازش باطل است4.
1- سیستانی: بنابراحتیاط واجب...
2- مکارم: و اگر عمداً این کار را ترک کند نمازش باطل است، اما اگر از روی سهو باشد، اشکالی ندارد.
3- زنجانی: اگر با علم و عمد...
4- سیستانی: اگر عمداً پیش از ایستادن به سجده رود، نمازش باطل است و همچنین بنابراحتیاط واجب اگر عمداً پیش از آرام گرفتن بدن به سجده رود.
(مسأله 1041) اگر رکوع را فراموش کند و پیش از آن که به سجده برسد، یادش بیاید1، باید بایستد بعد به رکوع رود2 و چنانچه به حالت خمیدگی به رکوع برگردد3، نمازش باطل است.
1- بهجت: اگر به قصد رکوع خم شده بود و مختصر مکثی در رکوع کرد، فقط قیام بعد از رکوع را انجام نداده، بنابراین برمی گردد و آن قیام را بجا آورده و به سجده می رود و الا باید ایستاده و بعد به رکوع رود؛ و احتیاط مستحب است اگر فراموش کردن رکوع قبل از خم شدن باشد، نماز را دو مرتبه بخواند و چنانچه به حالت خمیدگی به رکوع برگردد، نمازش باطل است.
2- سیستانی: و کفایت نمی کند به حالت خمیدگی به رکوع برگردد.
3- زنجانی: کفایت نمی کند، بلکه باید بایستد بعد به رکوع رود.
مظاهری: رجوع کنید به مسأله اختصاصی 806 بعد از مسأله 1024 متن اصلی.
*****
مکارم: مسأله: هر گاه رکوع را فراموش کند و پیش از سجده اوّل یا میان دو سجده، یا قبل از آن که پیشانی برای سجده دوم به زمین رسد متوجه شود، باید برگردد و بایستد و بعد به رکوع رود.
(مسأله 1042) اگر بعد از آنکه پیشانی به زمین برسد، یادش بیاید که رکوع نکرده1 بنابراحتیاط واجب باید بایستد و رکوع را بجا آورد و نماز را تمام کند2 و دوباره بخواند3.
این مسأله در رساله آیت الله بهجت نیست.
1- اراکی: باید بایستد و رکوع را بجا آورد و نماز را تمام کند و بنابراحتیاط واجب نماز را دوباره بخواند.
2- سبحانی: و دو سجدۀ سهو پس از نماز بجا آورد و سپس دوباره نماز را بخواند.
3- فاضل: و اگر سجده دوم یادش بیاید، نمازش باطل است و باید ان را از سر بگیرد.
مکارم: رجوع کنید به ذیل مسأله 1041.
*****
گلپایگانی، صافی: مسأله- اگر بعد از آنکه برای سجده دوم پیشانی به زمین رسید، یادش بیاید که رکوع نکرده نمازش باطل است ولی تا داخل سجده دوم نشده اگر یادش بیاید که رکوع نکرده باید بایستد و رکوع را بجا آورد و بعد از تمام شدن نماز برای زیادی سجده احتیاطاً دو سجده سهو بجا آورد و اگر احتیاطاً نماز را دوباره بخواند بهتر است.
خوئی، تبریزی، مسأله- اگر بعد از آنکه پیشانی به زمین رسید یادش بیاید که رکوع نکرده لازم است برگردد و رکوع را بعد از ایستادن به جا آورد و در صورتی که در سجده دوم یادش بیاید نمازش باطل است..
. سیستانی: بنابراحتیاط لازم باطل است.
. زنجانی: به احتیاط واجب دو سجده را نادیده گرفته و پس از انجام رکوع و سجود نماز را تمام کند، پس از آن نماز را دوباره بخواند.
وحید: مسأله- اگر بعد از آنکه پیشانی به زمین رسید یادش بیاید که رکوع نکرده، باید برگردد و رکوع را بعد از ایستادن به جا آورد و نمازش صحیح است و بنابراحتیاط واجب دو سجده سهو برای زیادی سجده بجا آورد و احتیاط مستحب آن است که دوباره نماز را اعاده نماید. و اگر در سجده دوم یادش بیاید نمازش باطل است .
مظاهری: مسأله- اگر بعد از آنکه پیشانی به زمین رسید ، یادش بیاید که رکوع نکرده نمازش باطل است ولی اگر پیش از آنکه پیشانی به زمین برسد یادش بیاید که رکوع نکرده باید بایستد و بعد از ایستادن رکوع را به جا آورد و نمازش صحیح است.
(مسأله 1043) مستحب است پیش از رفتن به رکوع در حالی که راست ایستاده تکبیر بگوید و در رکوع زانوها را به عقب دهد و پشت را صاف نگهدارد و گردن را بکشد و مساوی پشت نگهدارد و بین دو قدم را نگاه کند(و پیش از ذکر یا بعد از آن صلوات بفرستد1) و بعد از آن که از رکوع برخاست و راست ایستاد، در حال آرامی بدن بگوید «سمع الله لمن حمده»2.
این مسأله در رساله آیت الله سبحانی نیست.
1- گلپایگانی: ولی آن را به نیّت ذکر رکوع نگوید...
[قسمت داخل پرانتز در رساله آیت الله مکارم نیست].
2- بهجت: و در حال رکوع بلکه در تمام احوال نماز، گذاشتن دستها در زیر همه لباسها مکروه است.
(مسأْله 1044) مستحب است در رکوع زنها دست را از زانو بالاتر بگذارند1 و زانوها را به عقب ندهند.
این مسأله در رساله آیات عظام سبحانی و مکارم نیست.
1 - اراکی: [پایان مسأله]
مسأله اختصاصی
مکارم: مسأله 943- در احکام رکوع فرقی بین نماز واجب و مستحب نیست حتی زیادی رکوع بنابراحتیاط واجب.
