(مسأله 978) در رکعت اول و دوم نمازهای واجب یومیه انسان باید اول حمد و بعد از آن یک سوره تمام 1بخواند2.
1- خوئی، تبریزی، سیستانی: بنابراحتیاط...
2- خوئی، سیستانی، تبریزی، صافی، وحید: و سوره «والضحی» و «الم نشرح» و همچنین سوره «فیل» و «لایلاف» در نماز(سیستانی: بنابراحتیاط) یک سوره حساب می شود.
*****
بهجت: مسأله- در رکعت اول و دوم نمازهای واجب یومیه، انسان باید اول سوره حمد و بعد از آن بنابراحتیاط در صورتی که می داند یا می تواند یاد بگیرد، یک سوره تمام بخواند. و بنابرأظهر اگر سوره «ضحی» را می خواند باید سوره «ألم نشرح» را هم بدنبال آن بخواند و اگر سوره فیل را خواند سوره «قریش » را هم بخواند.
زنجانی: مسأله- در رکعت اوّل و دوم نمازهای واجب انسان باید اوّل حمد بخواند و سپس مستحب مؤکّد است که یک سورۀ تمام بخواند، بلکه خواندن سوره مطابق احتیاط استحبابی نیز می باشد.
مکارم: مسأله- در رکعت اول و دوم نمازهای واجب روزانه باید بعد از تکبیرة الاحرام سوره حمد را قرائت کند و بعد از آن بنابراحتیاط واجب یک سوره تمام از قرآن مجید را؛ و خواندن یک یا چند ایه کافی نیست. و باید توجه داشت که سوره «فیل» و «ایلاف» یک سوره حساب می شود و همچنین سوره «والضّحی» و «ألم نشرح».
(مسأله 979) اگر وقت نماز تنگ باشد، یا انسان ناچار شود که سوره را نخواند مثلاً بترسد که اگر سوره را بخواند دزد یا درنده، یا چیز دیگری به او صدمه بزند1، نباید سوره را بخواند2 . و اگر در کاری عجله داشته باشد3 می تواند سوره را نخواند4.
1- سیستانی: یا آن که کار ضروری داشته باشد می تواند سوره را نخواند بلکه در صورت تنگی وقت و در بعض از موارد ترس نباید سوره را بخواند.
2- خوئی، گلپایگانی، تبریزی، صافی: [پایان مسأله].
زنجانی: بی تردید، سوره لازم نیست، بلکه اگر مستلزم ضرر اساسی به بدن باشد ، جایز نیست.
وحید: و از مریض و کسی که در حاجتی عجله دارد سوره ساقط است و اگر خواند نباید به قصد جزئیت نماز بخواند بلکه می تواند به قصد قرائت بخواند.
3- بهجت: به طوری که اگر سوره را بخواند ضرری به او می رسد...
سبحانی: اگر برای کار مهمی عجله داشته باشد...
4- مظاهری: اگر در کاری عجله داشته باشد می تواند سوره را نخواند.
*****
مکارم: مسأله- در تنگی وقت یا در جایی که ترس از دزد یا درنده ای باشد می توان سوره را ترک کرد و همچنین در جایی که عجله برای کار مهمی داشته باشد.
(مسأله 980) اگر عمداً سوره را پیش از حمد بخواند1 نمازش باطل است2 و اگر اشتباهاً سوره را پیش از حمد، بخواند و در بین آن یادش بیاید، باید سوره را رها کند و بعد از خواندن حمد سوره را از اول بخواند.
1- گلپایگانی: و بعد حمد را بخواند و به رکوع رود...
بهجت: و قصد او این باشد که سوره جز نماز باشد...
وحید: به قصد جزئیّت بخواند...
2- گلپایگانی: ولی اگر بعد از حمد سوره را دوباره بخواند، احتیاط آن است که نماز را تمام کند و دوباره اعاده نماید...
بهجت: ولی اگر قصد او قرآن خواندن باشد، مانعی ندارد و بعد از حمد یک سوره بنابراحتیاطی که قبلاً [در مسأله 978] ذکر شد، می خواند...
*****
مکارم: مسأله- واجب است قرائت حمد قبل از سوره باشد و اگر عمداً برخلاف این انجام دهد نمازش باطل است و اگر از روی اشتباه باشد، چنانچه قبل از رکوع یادش بیاید باید برگردد و درست بخواند امّا اگر بعد از رسیدن به حدّ رکوع یادش بیاید نمازش صحیح است؛ همچنین اگر حمد یا سوره یا هر دو را فراموش کند.
زنجانی: مسأله- اگر با علم و عمد سوره را پیش از حمد بخواند نمازش باطل است واگر اشتباها سوره را پیش از حمد بخواند و در بین آن یادش بیاید، باید سوره را رها کند و حمد را بخواند و بعد از حمد، مستحب است سوره را دوباره بخواند.
(مسأله 981) اگر حمد و سوره یا یکی از از انها را فراموش کند1 و بعد از رسیدن به رکوع بفهمد نمازش صحیح است2.
1- زنجانی: اگر حمد را فراموش کند...
2- اراکی: ولی بعد از نماز باید برای هر یک از آنها دو سجده سهو بجا اورد.
بهجت: ولی باید دو سجده سهو به خاطر فراموش کردن قرائت بجا اورد.
مکارم: رجوع کنید به ذیل مسأله 980.
(مسأله 982) اگر پیش از آن که برای رکوع خم شود، بفهمد که حمد و سوره را نخوانده باید بخواند1 و اگر بفهمد سوره را نخوانده، باید فقط سوره را بخواند2 ولی اگر بفهمد حمد تنها را نخوانده، باید اول حمد و بعد از آن دوباره سوره را بخواند3 و نیز اگر خم شود و پیش از آن که به رکوع برسد بفهمد حمد و سوره یا سوره تنها یا حمد تنها را نخوانده، باید بایستد و به همین دستور عمل نماید.
1- مظاهری: ونیز اگر خم شود و پیش از آنکه به رکوع برسد بفهمد آنها را نخوانده باید بایستد و بخواند.[پایان مسأله]
2- بهجت: بنابراحتیاطی که [در مسأله 978] گذشت...
3- بهجت: و بعد از نماز دو سجده سهو به خاطر زیاد شدن سوره بجا آورد...
مکارم: رجوع کنید به ذیل مسأله980.
*****
زنجانی: مسأله- اگر پیش از ان که برای رکوع خم شود بفهمد که حمد را نخوانده باید بخواند، و نیز اگر خم شده و پیش از آن که به حد رکوع برسد بفهمد حمد را نخوانده باید بایستد و آن را بخواند.
(مسأله 983) اگر در نماز1 یکی از چهار سوره ای را که آیه سجده دارد و در مسأله 355 گفته شد عمدا بخواند نمازش باطل است2.
1- گلپایگانی، صافی: نماز فریضه...
2- خوئی، تبریزی، بهجت: بنابراحتیاط باطل است.(بهجت: ولی در نماز مستحبی خواندن یکی از انها جایز است و در بین نماز سجده می کند).
وحید: واجب است بعد از قرائت آیه سجده ، سجده تلاوت را بجا آورد و در این صورت بنابراحتیاط واجب نماز را تمام کند و اعاده نماید، و همچنین است اگر معصیت کرد و بجا نیاورد.
*****
سیستانی: مسأله- اگر در نماز فریضه یکی از چهار سوره ای را که آیه سجده دارد و در مسأله [355] گفته شد عمدا بخواند ، واجب است که پس از خواندن آیه سجده سجده نماید، ولی اگر سجده را بجا آورد نمازش بنابراحتیاط باطل می شود ولازم است که آن را دوباره بخواند، مگر این که سهواً سجده کند؛ و اگر سجده را بجا نیاورد، می تواند نماز را ادامه دهد، اگر چه در ترک سجده گناه کرده است.
زنجانی: مسأله- در نماز واجب به احتیاط واجب نباید یکی از آیه های سجده را که در مسأله[355] گفته شد بخواند بلکه به احتیاط مستحب سوره هایی را که آیه سجده دارد نیز شروع نکند.
مکارم: مسأله- هر گاه در نماز واجب یکی از چهار سوره ای را که آیه سجده دارد [1]عمداً بخواند، بنابراحتیاط واجب باید سجده را بجا آورد و سپس برخیزد و حمد و سوره دیگری بخواند و نماز را تمام کند و بعد اعاده نماید.
سبحانی: مسأله- اگر در نماز یکی از چهار سوره ای [2] را که آیه سجده دارد عمدا بخواند نمازش باطل است.
(مسأله 984) اگر اشتباهاً مشغول خواندن سوره ای شود که سجده واجب دارد1، چنانچه پیش از رسیدن به آیه سجده بفهمد، باید 2 آن سوره را رها کند و سوره دیگر بخواند3 و اگر بعد از خواندن آیه سجده بفهمد4 باید 5 در بین نماز با اشاره سجده آن را بجا آورد6 و به همان سوره که خوانده اکتفا نماید.
این مسأله دررساله آیت الله سبحانی نیست.
1- سیستانی: اگر مشغول خواندن سوره ای شود که سجده واجب دارد چه عمدا خوانده باشد چه سهوا ...
2- سیستانی: میتواند...
3- بهجت: بنابراحتیاط سوره دیگر بخواند...
4- خویی، تبریزی: احتیاطا به سجده اشاره نموده و سوره را تمام کند و بعد از نماز باید سجده آنرا بجا آورد.
گلپایگانی، صافی: بنابراحتیاط برای سجده واجب اشاره کند و سوره را تمام کند و بعد یک سوره دیگر احتیاطا به قصد قربت مطلقه بخواند و به رکوع رود و نماز را تمام کند و بعد از نماز بنابراحتیاط سجده آنرا بجا آورد.
وحید: احتیاطا به سجده اشاره نموده و سوره را تمام کند و سوره دیگری هم به قصد قربت مطلقه -یعنی اگر وظیفه اش سوره دیگری است این همان باشد وگرنه به عنوان قرائت قرآن باشد- بخواند و بعد از نماز باید سجده آنرا بجا آورد.
سیستانی: باید آن طوری که در مسأله پیش گفته شد عمل کند .
نوری: به همان سوره که خوانده اکتفا نماید و بعد از نماز سجده آن را بجا آورد.
بهجت: باید بنابراحتیاط سوره دیگری را بخواند و بعد از نماز سجده آن آیه ای که سجده واجب داشته است بجا آورد.
5- اراکی: بنابراحتیاط واجب ...
فاضل: بنابراحتیاط ...
6- اراکی: و سپس سوره را تمام کرده و سوره دیگری هم به قصد قربت بخواند و پس از خاتمه، نماز را اعاده کند.
*****
مکارم: مسأله- چنانچه سهوا مشغول خواندن سوره سجده شود اگر قبل از رسیدن به آیۀ سجده متوجه گردد باید آن سوره را رها کرده و سوره دیگری بخواند و اگر از نصف گذشته باشد احتیاطا نماز را اعاده کند اگر بعد از خواندن آیه سجده بفهمد باید به ترتیب بالا عمل کند.
زنجانی: مسأله- اگر عمدا یا به جهت فراموشی سوره هایی را که آیه سجده دارد شروع کند، می تواند آن را رها کند و سوره دیگری بخواند، و می تواند همان سوره را ادامه دهد ولی به احتیاط واجب آیۀ سجده را نخواند و اگر سوره ادامه دارد ادامه آن را بخواند، و به رکوع رود و اگر آیۀ سجده را خواند، باید سجده کند و برخیزد و حمد را خوانده؛ سپس به رکوع رفته نمازش را تمام کند و چنانچه عمدا آیۀ سجده را خوانده باشد و در نماز سجده کند، به احتیاط واجب نمازش را دوباره بخواند، ولی اگر سهوا آیه سجده را خوانده و سجده کند ، به احتیاط مستحب نمازش را دوباره بخواند ولی اگر آیۀ سجده را بخواند و سجده نکند نمازش باطل نمی شود هر چند اگر عمدا سجده نکرده باشد گناهکار است.
(مسأله 985) اگر در نماز آیه سجده را بشنود و به اشاره ، سجده کند و نمازش صحیح است.
این مسأله در رساله آیت الله مکارم نیست.
*****
اراکی : مسأله- اگر در نماز آیه سجده را بشنود احتیاط واجب آن است که به اشاره یا به طور عادی سجده کند و نماز را تمام کند و اعاده نماید.
گلپایگانی، صافی: مسأله- اگر در نماز آیه سجده را بشنود نمازش صحیح است و بنابراحتیاط برای سجده واجب اشاره کند و بعد از نماز هم سجده را بجا آورد.
خوئی، تبریزی، سیستانی: مسأله- اگر در نماز آیه سجده را گوش دهد نمازش صحیح است و (سیستانی: اگر در نماز واجب باشد) بنابراحتیاط به سجده اشاره نماید و بعد از نماز سجده آن را بجا اورد.
وحید: مسأله- اگر در نماز آیه سجده را گوش دهد نمازش صحیح است و به قصد سجدۀ تلاوت اشاره کند و بنابراحتیاط مستحب بعد از نماز به نحو متعارف هم سجده آن را بجا آورد.
بهجت : مسأله- اگر در نماز آیۀ سجده را بشنود بنابراحوط بعد از نماز سجده آن را بجا می آورد و نمازش صحیح است.
نوری: مسأله- اگر در نماز آیه سجده را بشنود نماز خود را تمام کند و بعد از نماز ، سجده را بجا آورد.
زنجانی: مسأله- اگر در نماز آیه سجده را گوش دهد – خواه عمدی باشد یا سهوی- لازم است سجده نموده و چنانچه قبل از رکوع باشد برخاسته و پس از خواندن حمد رکوع کرده نماز را ادامه دهد و اگر سجده نکند معصیت کرده و لی نمارش صحیح است. و اگر عمدا آیۀ سجده را گوش داده باشد و در نماز سجده کند ، به احتیاط واجب نمازش را دوباره بخواند. و اگر سهوا گوش داده باشد دوباره خواندن نماز لازم نیست. و چنانچه امام جماعت آیۀ سجده را بخواند، بر وی و بر مامومین -هر چند آیه سجده را نشنیده باشند- لازم است سجده نموده و چنانچه قبل از رکوع باشد برخاسته و پس از خواندن حمد رکوع نموده و نمازشان ر ا تمام کنند و اگر سجده نکنند نمازشان صحیح است؛ هرچند اگر عمدا باشد معصیت کرده ا ند.
مسأله اختصاصی
مکارم: مسأله900- خواندن سوره های سجده در نمازهای مستحب مانعی ندارد و باید به دنبال آیه سجده ، سجده کند، سپس برخیزد و نماز را ادامه دهد.
(مسأله 986) در نماز مستحبّی خواندن سوره لازم نیست 1 ، اگر چه آن نماز به واسطه نذر کردن 2 واجب شده باشد3، ولی در بعضی از نمازهای مستحبّی، مثل نماز وحشت که سورۀ مخصوصی دارد ، اگر بخواهد به دستور آن نماز رفتار کرده باشد ، باید همان سوره را بخواند4.
این مسأله در رساله آیت الله بهجت نیست.
1- زنجانی: بی تردید لازم نیست...
2- زنجانی، وحید: و مانند ان...
3- سبحانی: مگر اینکه نماز متعارف را نذر کند...
4- فاضل: هر چند به نصف آن نرسیده باشد.
(مسأله 987) در نماز جمعه و در نماز ظهر روز جمعه مستحب است1 در رکعت اول بعد از «حمد» ، سوره «جمعه» و در رکعت دوم بعد از «حمد» ، سوره «منافقین» بخواند 2 و اگر مشغول یکی از این ها3 شود بنابراحتیاط واجب4 نمی تواند آن را رها کند و سوره دیگر بخواند.
1- مکارم: مستحب است در رکعت اول نماز ظهر روز جمعه...
سیستانی: در نماز جمعه و در نماز صبح و ظهرو عصر روز جمعه و عشای شب جمعه مستحب است...
2- مظاهری: [پایان مسأله]
بهجت: بلکه احتیاط مستحب در این است که بدون عذر، اینها را ترک نکند...
3- سیستانی: در نمازهای روز جمعه...
4- وحید: بنابراحتیاط مستحب...
(مسأله 988) اگر بعد از حمد مشغول خواندن سوره «قل هو الله احد» یا سوره «قل یا ایها الکافرون» شود، نمی تواند آن را رها کند و سوره دیگر بخواند1 ولی در نماز جمعه و نماز ظهر روز جمعه2 اگر از روی فراموشی به جای سوره «جمعه» و «منافقین» یکی از این دو سوره را بخواند، تا به نصف نرسیده3، می تواند رها کند و سوره جمعه و منافقین را بخواند4.
این مسأله در رساله آیت الله سبحانی نیست
1- مظاهری: [پایان مسأله]
2- بهجت: اگر به نصف نرسیده می تواند ان را رها کند و سوره جمعه و منافقین را بخواند.
سیستانی: در نماز جمعه و نمازهای روز جمعه...
3- اراکی: تا از نصف نگذشته...
4- خوئی، تبریزی: می تواند آن را رها کند و سوره جمعه و منافقین را بخواند و احتیاط این است که بعد از تجاوز از نصف، سوره را رها ننماید.
زنجانی، وحید: می تواند آن را رها کند و سوره جمعه و منافقین را بخواند و احتیاط مستحب این است که بعد از تجاوز از نصف سوره را رها ننماید.
سیستانی: می تواند آن را رها کند و سوره جمعه و منافقین را بخواند و احتیاط واجب این است که بعد از رسیدن به نصف، سوره را رها ننماید.
*****
مکارم: مسأله- عدول کردن از سوره «قل هو الله » یا سوره «قل یا ایها الکافرون» به سوره دیگری، در هر نماز باشد جایز نیست؛ جز در نماز جمعه که اگر به جای سوره جمعه و منافقین یکی از این دو سوره را بخواند، پیش از انکه به نصف برسد می تواند آن رها کرده سوره جمعه و منافقین را بخواند.
(مسأله 989) اگر در نماز جمعه یا نماز ظهر روز جمعه 1 عمداً سوره «قل هو الله احد» یا سوره «قل یا ایها الکافرون» بخواند اگر چه به نصف نرسیده باشد2 بنابراحتیاط واجب نمی تواند رها کند و سوره جمعه و منافقین را بخواند3.
این مسأله در رساله آیات عظام بهجت ، مظاهری و سبحانی نیست.
1- سیستانی: اگر در نماز جمعه یا نمازهای روز جمعه...
2- اراکی: اگر چه از نصف نگذشته...
3- زنجانی: احتیاط مستحب این است که آن را رها نکرده، سوره جمعه و منافقون بخواند.
مکارم: رجوع کنید به ذیل مسأله 988.
(مسأله 990) اگر در نماز، غیر سوره «قل هو الله احد» و «قل یا ایها الکافرون» سوره دیگری بخواند تا به نصف نرسیده1 می تواند 2 رها کند و سوره دیگر بخواند3.
این مسأله در رساله آیت الله سبحانی نیست.
1- اراکی، وحید: تا از نصف نگذشته...
2- زنجانی: بی تردید می تواند...
3- خوئی: و بنابراحتیاط (زنجانی: و بنابراحتیاط مستحب) در مابین نصف و دو ثلث رها نکند و پس از این که به دو ثلث رسید، رها کردن آن و عدول به سوره دیگر جایز نیست.
وحید: و بنابراحتیاط واجب بعد از تجاوز از نصف تا دو ثلث رها نکند و پس از اینکه به دو ثلث رسید رها کردن و عدول به سوره دیگر جایز نیست.
سیستانی: و پس از رسیدن به نصف، بنابراحتیاط مطلقاً رها کردن آن و عدول به سوره دیگر جایز نیست.
صافی: و بنابراحتیاط مابین نصف و ثلث آن را رها نکند و پس از اینکه به دو ثلث رسید عدول جایز نیست.
(مسأله 991) اگر مقداری از سوره را فراموش کند یا از روی ناچاری، مثلاً بواسطه تنگی وقت یا جهت دیگر نشود1 آن را تمام نماید2 می تواند آن سوره را رها کند و سوره دیگر بخواند، اگر چه ازنصف گذشته باشد3 یا سوره ای را که می خوانده «قل هو الله احد» یا «قل یا ایها الکافرون» باشد4.
این مسأله در رساله آیت الله سبحانی نیست.
1- بهجت: به هیچ وجه نشود...
2- مکارم: هر گاه مقداری از سوره را فراموش کند یا از جهت تنگی وقت نتواند به سوره ادامه دهد...
زنجانی: اگر مقداری از سوره را فراموش کند یا به جهتی مثل تنگی وقت نتواند ان را تمام نماید...
3- بهجت: و احتیاط در این است که به سوره «قل هو الله احد» یا «قل یا ایها الکافرون» عدول نماید و در ظهر جمعه به سوره جمعه و منافقین، اگر مانعی در کار نباشد.
خوئی، زنجانی، تبریزی، وحید: اگر چه از دو ثلث هم گذشته باشد...
سیستانی: اگر چه به نصف هم رسیده باشد...
4- سیستانی: و در صورت فراموشی می تواند به همان مقدار که خوانده است اکتفا نماید.
(مسأله 992) بر مرد واجب است1 حمد و سوره نماز صبح و مغرب و عشا را بلند بخواند و بر مرد و زن واجب است2 حمد و سوره نماز ظهر و عصر را آهسته بخوانند3.
1و 2- سیستانی: بنابراحتیاط...
3- بهجت: مگر در ظهر جمعه که مستحب است دو رکعت اول را بلند بخوانند.
زنجانی: البته مستحب است مردها حمد و سوره نماز ظهر روز جمعه و بسم الله الرحمن الرحیم را در همه نمازهای ظهر و عصر بلند بخوانند.
مظاهری: ولی اگر بعضی از حروف آن بلند یا آهسته شود مانعی ندارد.
(مسأله 993) مرد باید1 در نماز صبح و مغرب و عشا مواظب باشد که تمام کلمات حمد و سوره حتی حرف آخر آنها را بلند بخواند.
این مسأله در رساله آیت الله بهجت نیست.
1- سیستانی: بنابراحتیاط...
مظاهری: رجوع کنید به ذیل مسأله 992.
*****
مکارم: مسأله- در جایی که باید حمد و سوره را بلند بخواند، اگر عمداً یک کلمه را آهسته بخواند نماز باطل است، هم چنین در جایی که باید آهسته بخواند، اگر یک کلمه را بلند بخواند نماز باطل می شود.
(مسأله 994) زن می تواند حمد و سوره نماز صبح و مغرب و عشا را بلند یا آهسته بخواند، ولی اگر نامحرم صدایش را بشنود1 بنابراحتیاط واجب باید آهسته بخواند2.
1- سیستانی: و موردی باشد که شنواندن صدا به نامحرم حرام است باید اهسته بخواند. و اگر عمداً بلند بخواند، بنابراحتیاط نمازش باطل است.
2- خوئی، تبریزی، زنجانی: اگر نامحرم صدایش را بشنود بنابراحتیاط (زنجانی:بنابراحتیاط مستحب) آهسته بخواند.
بهجت: اگر نامحرم صدایش را بشنود باید آهسته بخواند در صورتی که شنیدن صدای او حرام باشد مثلاً ترس فتنه و لذت بردن در بین باشد، بنابراظهر.
وحید: ولی در صورتی که شنواندن بر زن حرام باشد –مثل اینکه قرائت را با خضوع در قول و صدای ظریف بخواند و نامحرم بشنود- جایز نیست بلند بخواند. و اگر خواند نمازش باطل است.
مکارم: احتیاط مستحب آن است که اهسته بخواند.
مظاهری: در صورتی که مفسده داشته باشد باید آهسته بخواند ولی اگر بلند خواند نمازش صحیح است.
(مسأله 995) اگر در جایی که باید نماز را بلند خواند عمداً آهسته بخواند، یا در جایی که باید آهسته خواند عمداً بلند بخواند، نمازش باطل است1 ولی اگر از روی فراموشی یا ندانستن مسأله باشد صحیح است2 و اگر در بین خواندن حمد و سوره هم بفهمد اشتباه کرده3، لازم نیست4 مقداری را که خوانه دوباره بخواند.
1- سیستانی: بنابراحتیاط...
زنجانی: اگر با علم و عمد و یا در حال تردید در مسأله در جایی که باید نماز را بلند بخواند آهسته بخواند یا در جایی که باید آهسته بخواند بلند بخواند نمازش باطل است...
2- مکارم: مگر این که در یاد گرفتن مسأله کوتاهی کرده باشد که بنابراحتیاط واجب اعاده می کند.[و] هر گاه در اثناء حمد و سوره متوجه شود مقداری را برخلاف دستور بالا سهوا بلند یا آهسته خوانده، لازم نیست برگردد هر چند بهتر است برگردد و صحیح بخواند.
بهجت: اگر از روی فراموشی باشد، یا مسأله را نداند و احتمال خلاف هم ندهد و تردید در صحت عملش نداشته باشد، بطوری که قصد قربت از او حاصل بشود نمازش صحیح است...
3- زنجانی: بفهمد فراموش کرده...
4- بهجت: بنابرأظهر لازم نیست...
(مسأله 996) اگر کسی در خواندن حمد و سوره بیشتر از معمول صدایش را بلند کند، مثل ان که آنها را با فریاد بخواند، نمارش باطل است1.
1- بهجت: بنابراحتیاط.
*****
زنجانی: مسأله- اگر کسی در خواندن حمد و سوره صدایش را به قدری بلند کند که به ان قرائت گفته نشود، نمازش باطل است.
مکارم: مسأله- هر گاه کسی در قرائت و ذکر نماز صدای خود را بیش از حد معمول بلند کند وبا فریاد بخواند نمازش باطل است.
(مسأله 997 ) انسان باید نماز را یاد بگیرد که غلط نخواند1 و کسی که به هیچ قسم نمی تواند صحیح آن را یاد بگیرد، باید هر طوری که می تواند بخواند و احتیاط مستحب آن است که نماز را به جماعت به جا آورد2.
1- وحید: انسان باید نماز را یاد بگیرد که صحیح به جا آورد...
2- گلپایگانی، صافی: احتیاط لازم آن است که نماز را به جماعت به جا آورد، مگر آنکه بر او حرج باشد.
وحید: احتیاط مستحب آن است که آنچه را که امام از ماموم تحمّل می کند اگر نتواند یاد بگیرد نماز را به جماعت بجا آورد.
سبحانی: احتیاط واجب آن است که نماز را به جماعت بجا آورد.
*****
مکارم: مسأله- باید قرائت و ذکر نماز را صحیح بخواند و اگر نمی داند یاد بگیرد؛ امّا کسانی که نمی توانند تلفّظ صحیح را یاد بگیرند باید همان طور که می توانند بخوانند و برای چنین اشخاصی بهتر است که تا می توانند نماز خود را با جماعت بجا آورند.
سیستانی: مسأله- انسان باید قرائت نماز را صحیح بخواند و کسی که به هیچ قسم نمی تواند همه سوره حمد را صحیح را بخواند، باید به همان نحو که می تواند بخواند اگر مقداری را که صحیح می خواند معتنابه باشد، ولی اگر آن مقدار ناچیز باشد، باید بنابراحتیاط واجب مقداری از بقیه قرآن را که می تواند صحیح بخواند به آن ضمیمه کند و اگر نمی تواند باید تسبیح را به آن ضمیمه کند و اما کسی که نمی تواند به کلی سوره را صحیح بخواند لازم نیست چیزی عوض آن بخواند؛ و در هر صورت احتیاط مستحب آن است که نماز را به جماعت بجا آورد.
مظاهری: مسأله- کسی که نمی تواند نماز را درست بخواند باید هر طور که می تواند بخواند و نمازش صحیح است. و اعاده و قضا ندارد. انسان باید نماز را یاد بگیرد که غلط نخواند و کسی که به هیچ قسم نمی تواند صحیح آن را یاد بگیرد باید هر طور که می تواند بخواند و بهتر است که نماز را به جماعت به جا آورد.
(مسأله 998) کسی که حمد و سوره و چیزهایی دیگر نماز را به خوبی نمی داند1 و می تواند یاد بگیرد، چنانچه وقت نماز وسعت دارد، باید یاد بگیرد و اگر وقت تنگ است بنابراحتیاط واجب در صورتی که ممکن باشد، باید نمازش را به جماعت بخواند2.
1- اراکی: و نمی تواند آن را به جماعت بخواند، اگر می تواند یاد بگیرد، باید یاد بگیرد.[پایان مسأله]
2- خوئی ،تبریزی ، وحید: اگر وقت تنگ است در صورتی که ممکن باشد باید نمازش را به جماعت بخواند.
نوری: بنابراحتیاط واجب باید نمازش را به جماعت بخواند، مگر اینکه بر او حرج و مشقت باشد.
بهجت: اگر وقت تنگ است، دو صورت دارد:
1- اگر در یاد گرفتن کوتاهی کرده، در صورتی که عسر و حرج نباشد بنابرأظهر باید نمازش را به جماعت بخواند، یا کسی بخواند و او هم همراه او بخواند یا اگر ممکن است از روی نوشته ای بخواند.
2- اگر کوتاهی نکرده بنابراحتیاط مستحب این کارها را انجام دهد. اگر کسی از قرآن هیچ نمی داند به مقداری که واجب است در نماز از قرآن بخواند، تسبیح و تهلیل و تکبیر می گوید.
*****
مکارم: مسأله- کسی که در یاد گرفتن قرائت و ذکر نماز کوتاهی کرده نمازش باطل است و اگر وقت تنگ شده احتیاط واجب آن است که با جماعت نماز بخواند واگر دسترسی به جماعت ندارد، نمازش در تنگی وقت صحیح است.
سیستانی: مسأله- کسی که حمد را به خوبی نمی داند باید سعی کند وظیفه خود را انجام دهد- چه با یاد گرفتن یا تلقین باشد و چه با اقتدا در جماعت یا تکرار نماز در مورد شک باشد- و اگر وقت تنگ شده است، چنانچه نماز را به طوری که در مسأله پیش گفته شد، بخواند نمازش صحیح است ولی در صورتی که در یاد گرفتن کوتاهی کرده باشد اگر ممکن باشد برای فرار از عقوبت، نمازش را به جماعت بخواند.
مظاهری: مسأله- کسی که نماز را به خوبی نمی داند ولی می تواند یاد بگیرد چنانچه وقت نماز وسعت دارد باید یاد بگیرد.
مسأله اختصاصی
مظاهری: مسأله 886- واجبات نماز باید به عربی صحیح گفته شود پس اگر طوری به عربی غلط بگوید که معنا عوض شود یا ترجمه آنها را بگوید صحیح نیست.
(مسأله 999) احتیاط واجب آن است1 که برای یاد دادن واجبات نماز مزد نگیرند ولی برای مستحبات آن اشکال ندارد2.
این مسأله در رساله آیت الله بهجت نیست.
1- نوری: بهتر آن است...
فاضل: احتیاط مستحب آن است...
2- وحید: جایز است.
مکارم: مگر اینکه از شعائر دین باشد یا حفظ احکام الهی منوط به تعلیم آن گردد.
*****
خوئی: مسأله- مزد نگرفتن برای یاد دادن واجبات نماز بهتر است. و مزد گرفتن برای یاد دادن مستحبات آن، بدون اشکال جایز است.
گلپایگانی، صافی، زنجانی: مسأله- مزد گرفتن برای یاد دادن واجبات نماز بنابراحتیاط واجب(زنجانی: بنابراحتیاط) حرام است ولی برای مستحبات آن اشکال ندارد.
تبریزی: مسأله- مزد گرفتن برای یاد دادن واجبات نماز اشکال دارد. و مزد گرفتن برای یاد دادن مستحبّات آن، بدون اشکال جایز است.
سیستانی: مسأله- مزد گرفتن برای یاد دادن واجبات نماز بنابراحتیاط حرام است، ولی مزد گرفتن برای یاد دادن مستحبات ان جایز است.
مظاهری: مسأله- مزد گرفتن برای یاد دادن نماز اشکال ندارد.
(مسأله 1000) اگر یکی از کلمات حمد یا سوره را نداند1 یا عمداً آن را نگوید2 یا به جای حرفی حرف دیگر بگوید، مثلاً بجای «ض» «ظ» بگوید3 یا جایی که باید بدون زیر و زبر خوانده شود زیر و زبر بدهد4، یا تشدید را نگوید نماز او باطل است5.
این مسأله در رساله آیت الله مظاهری نیست.
1- وحید: و مقصر باشد...
زنجانی: اگر یکی از کلمات حمد را نداند یا شک داشته باشد...
2- سیستانی: اگر یکی از کلمات حمد یا سوره را عمداً یا از روی جهل تقصیری نگوید...
3- بهجت: به طوری که در زبان عربی بگویند آن حرف را تلفظ نکرده و موافق هیچ یک از قرائت های هفتگانه نباشد...
4- سیستانی: مثلاً بجای «ض» «ذ یا ز» بگوید یا زیر و زبر حروف را رعایت نکند به گونه ای که غلط شمرده شود...
5- بهجت: بنابراحتیاط.
*****
مکارم: مسأله- هر گاه یکی از کلمات حمد یا سوره یا ذکر های دیگر نماز را نداند یا زیر و زبر آن را غلط بخواند یا حرفی را به حرف دیگری تبدیل کند مثلا بجای «ض» «ز» بگوید به طوری که از نظر لغت عرب غلط باشد، نماز او باطل است.
(مسأله 1001) اگر انسان کلمه ای را 1 صحیح بداند و در نماز همان طور بخواند و بعد بفهمد غلط خوانده لازم نیست دوباره نماز را بخواند2 و یا اگر وقت گذشته قضا نماید.
این مسأله در رساله آیات عظام بهجت و سبحانی نیست.
1- خوئی، تبریزی، سیستانی: که یاد گرفته ...
2- خوئی، سیستانی، تبریزی، مظاهری: [پایان مسأله].
اراکی، گلپایگانی، صافی: باید دوباره نماز را بخواند و اگر وقت گذشته قضا نماید.
نوری: احتیاط واجب آن است که آن را دوباره بخواند و اگر وقت گذشته قضا نماید.
زنجانی: لازم نیست نمازش را دوباره بخواند، هر چند احتیاط مستحبّ در آن است که دوباره نماز را بخواند و اگر وقت گذشته قضا نماید.
وحید: در صورتی که در اعتقاد به صحت قاصر بوده نمازش صحیح است. و احتیاط مستحب آن است که دوباره نماز را بخواند و اگر وقت گذشته قضا نماید و در صورتی که مقصّر بوده باید دوباره بخواند و اگر وقت گذشته قضا نماید.
*****
مکارم: مسأله- هر گاه کلمه یا تلفّظ یا ذکری را صحیح می دانسته و مدّتی در نمازها خوانده، و بعد می فهمد غلط بوده، نمازش اعاده ندارد، هر چند احتیاط مستحب اعاده یا قضای آن است.
فاضل: مسأله- اگر اطمینان داشته باشد که حمد و سوره و اذکار واجب نماز را به صورت صحیح می خواند و بعد متوجه شود که غلط بوده نمازهایی را خوانده صحیح است و قضا ندارد هر چند احتیاط مستحب آن است که قضا کند امّا اگراحتمال غلط بودن حمد و سوره و سایر اذکار واجب نماز را می داده و سهل انگاری کرده و نماز خوانده و بعد متوجه شده که غلط بوده نمی تواند به نمازهایی که خوانده اکتفا کند. و اگر به جهت لهجه خاصی که دارد نتواند نماز خود را به صورت عربی صحیح بخواند، به همان مقدار که قدرت دارد بخواند صحیح است.
(مسأله 1002) اگر زیر و زبر کلمه ای را نداند1 باید یاد بگیرد(ولی اگر کلمه ای را که وقف کردن آخر آن جایز است همیشه وقف کند یاد گرفتن زیر و زبر آن لازم نیست2 و نیز اگر نداند مثلاً کلمه ای به «س» است یا به «ص» باید یاد بگیرد3) و چنانچه دو جور یا بیشتر بخواند4، مثل آن که در «اهدنا الصراط المستقیم» مستقیم را 5 یک مرتبه با سین و یک مرتبه با صاد بخواند نمازش باطل است6 مگر آن که هر دو جور قرائت شده باشد و به امید رسیدن به واقع بخواند.
1- خوئی، گلپایگانی، تبریزی، صافی، زنجانی: یا نداند مثلاً کلمه ای به «س» یا به «ص»...
2- سبحانی: می تواند همیشه وقف کند و یاد گرفتن زیر و زبر آن لازم نیست ...
3- [قسمت داخل پرانتز در رساله آیات عظام: گلپایگانی، خوئی، زنجانی، صافی و تبریزی نیست]
4- فاضل: که یکی از آن دو غلط و داخل در کلام زائد است...
5- خوئی: صراط را...
6- اراکی، گلپایگانی، صافی، فاضل: [پایان مسأله].
خوئی، تبریزی: ولی اگر آن کلمه ای را که دو جور خوانده از اذکار باشد و غلط خواندنش از ذکر بودن خارجش نکند، نمازش صحیح است.
زنجانی: مگر کلمه به هر دو نحو عربی صحیح باشد و یکی از انها را به قصد ذکر بگوید.
مکارم: رجوع کنید به ذیل مسأله 1000
*****
وحید: مسأله- اگر نداند مثلا کلمه ای به «س» است یا به «ص» باید یاد بگیرد و چنانچه دو جور یا بیشتر بخواند در صورتی که قصد جزئیت داشته باشد به آنچه که صحیح است و به غیر آن هم عرفا ذکر غلط یا قرآن غلط گفته شود -مثل آنکه در «اهدنا الصراط المستقیم» مستقیم را یک مرتبه با «س» و یک مرتبه با «ص» بخواند.- نمازش صحیح است و در صورتی که کلام آدمی گفته شود نمازش باطل است؛ و همچنین است اگر مثلا زیر و زبر کلمه ای را نداند ولی اگر در اخر کلمه ای باشد که وقف در آن جایز است و همیشه وقف کند یا وصل به سکون نماید ،یاد گرفتن حرکت آخر کلمه واجب نیست و نمازش صحیح است.
سیستانی: مسأله- اگر زیر و زبر کلمه ای را نداند یا نداند مثلاً کلمه ای به «هـ» است یا به «ح» باید وظیفۀ خود را به نحوی انجام دهد ، مثلا یاد بگیرد و یا به جماعت بخواند یا آن را دو جور یا بیشتر بخواند که یقین کند صحیح آن را خوانده است، ولی در این صورت نماز او بر فرضی صحیح است که یقین کند صحیح است که آن جملۀ غلط باز هم قران یا ذکر به حساب بیاید.
مظاهری: مسأله- اگر کلمه ای را نداند باید یاد بگیرد و چنانچه دو جور یا بیشتر بخواند نمازش باطل است.
(مسأله 1003) اگر1 در کلمه ای «واو» باشد و حرف قبل از «واو» در آن کلمه پیش[ضمه] داشته باشد و حرف بعد از «واو» در آن کلمه همزه «ء» باشد مثل کلمه «سوء» بهتر است2 آن واو را مدّ بدهد یعنی آن را بکشد و همچنین اگر در کلمه ای «الف» باشد(و حرف قبل از الف در آن کلمه زبر[فتحه] داشته باشد3) و حرف بعد از «الف» در آن کلمه همزه باشد مثل «جاء» بهتر است 4 «الف» آن را بکشد و نیز اگر در کلمه ای «ی» باشد و حرف پیش از«ی» در آن کلمه زیر[کسره] داشته باشد و حرف بعد از «ی» در آن کلمه همزه باشد مثل «جیء» بهتر آن است5 «ی» را با مدّ بخواند و اگر بعد از این «واو» و «الف» و «ی» به جای همزه«ء» حرفی باشد که ساکن است یعنی زیر و زبر و پیش ندارد باز هم بهتر آن است این سه حرف را 6 با مدّ بخواند7، مثلاً در «ولاالضالین» که بعد از «الف» حرف لام ساکن است بهتر ان است8 «الف» آن را با مد بخواند9.
این مسأله در رساله آیت الله سبحانی نیست.
1- بهجت: رعایت مدّی که در یک کلمه واقع شده واجب است، یعنی اگر...
سیستانی: علمای تجوید گفته اند اگر...
زنجانی: بنابراحتیاط مستحب اگر...
2- خوئی، گلپایگانی، اراکی، صافی، بهجت، سیستانی، نوری: باید...
تبریزی: بنابراحتیاط...
[عبارت «بهتر است» در رساله آیت الله زنجانی نیست]
3- [قسمت داخل پرانتز در رساله آیات عظام: گلپایگانی، زنجانی و صافی نیست]
4- اراکی، گلپایگانی، خوئی، سیستانی، بهجت، صافی، نوری: باید...
[عبارت «بهتر آن است» در رساله آیات عظام: زنجانی و تبریزی نیست]
5- گلپایگانی، خوئی، اراکی، بهجت، صافی، سیستانی، نوری: باید...
[عبارت «بهتر آن است» در رساله آیات عظام: زنجانی و تبریزی نیست]
6- خوئی، گلپایگانی، اراکی، بهجت، صافی، سیستانی، نوری: باز هم باید این سه حرف را...
زنجانی: باز هم بنابراحتیاط مستحب این سه حرف را...
تبریزی: باز هم این سه حرف را...
7- سیستانی: ولی ظاهراً صحّت قرائت در این چنین موارد توقف بر مدّ ندارد پس چنانچه به دستوری که گفته شد ، رفتار نکند، باز هم نماز صحیح است. بلی در مثل «ولا الضالین» که تحفّظ بر تشدید و الف توقّف بر مقداری مدّ دارد، باید به همان مقدار الف را مدّ بدهد.
8- اراکی، گلپایگانی، خوئی، بهجت، صافی، تبریزی، نوری: باید...
[عبارت «بهتر آن است» در رساله آیت الله زنجانی نیست]
9- خوئی، گلپایگانی، صافی، نوری: و چنانچه به دستوری که گفته شد رفتار نکند احتیاط واجب(گلپایگانی، صافی: احتیاط) آن است که نماز را تمام کند و دوباره بخواند.
تبریزی: و چنانچه به دستوری که گفته شد رفتار نکند، بنابراظهر نماز را تمام کند و دوباره بخواند.
زنجانی: وچنانچه به دستوری که گفته شد رفتار نکند بنابراحتیاط مستحب نماز را تمام کند و دوباره بخواند.
*****
وحید: مسأله- اگر در کلمه ای «واو» باشد و حرف قبل از «واو» در آن کلمه پیش داشته باشد و حرف بعد از «واو» در آن کلمه «ء» باشد مثل کلمه «سوء» و همچنین اگر در کلمه ای الف باشد و حرف قبل از الف در آن کلمه زبر داشته باشد و حرف بعد از الف در آن کلمه «ء» باشد مثل «جاء» و نیز اگر در کلمه ای «یاء» باشد و حرف پیش از «یاء » در آن کلمه زیر داشته باشد و حرف بعد از «یاء » در آن کلمه همزه باشد مثل «جی ء » بنابراحتیاط مستحب این سه حرف را با مد - یعنی با کشیدن- بخواند .و اگر بعد از این حروف «واو» و «الف» و« یاء » باشد بجای همزه حرفی باشد که ساکن است- یعنی زیر و زبر و پیش ندارد- باید این سه حرف را مدّ بدهد، مثلا در «والضالین» که بعد از «الف» حرف «لام» ساکن است ، باید «الف» آن را با مد بخواند، و چنانچه به دستوری که در این صورت بیان شد رفتار نکند نمازش باطل است.
مکارم: مسأله- لازم نیست آنچه را علمای تجوید برای بهتر خوانی قرآن ذکر کرده اند، رعایت کند بلکه لازم است طوری بخواند که بگویند عربی صحیح است هر چند رعایت دستورات تجوید بهتر است.
مظاهری: مسأله- رعایت کردن آنچه را که علمای تجوید می گویند نظیر مدهای واجب، مراعات مخارج حروف، وقف به حرکت، وصل به سکون و مانند این ها, واجب نیست؛ بلکه اگر طوری بخواند که بگویند عربی صحیح است ، کفایت می کند. اختلاف در قرائت که قرّاء گفته اند صحیح نیست و نماز باید بر طبق قرآن خوانده شود.
(مسأله 1004) احتیاط مستحب1 آن است که در نماز، وقف به حرکت و وصل به سکون ننماید2 و معنی وقف به حرکت آن است که زیر یا زبر یا پیش آخر کلمه ای را بگوید و بین ان کلمه و کلمه بعدش فاصله دهد. مثلاً بگوید «الرحمن الرحیم» و میم «الرحیم» را زیر بدهد و بعد قدری فاصله دهد و بگوید: «مالک یوم الدین»، و معنی وصل به سکون آن است که زیر یا زبر یا پیش کلمه ای را نگوید و ان کلمه را به کلمه بعد بچسباند مثل ان که بگوید «الرحمن الرحیم» و میم «الرحیم» را زیر ندهد و فوراً «مالک یوم الدین» را بگوید.
1- اراکی، خوئی، نوری: احتیاط واجب...
گلپایگانی، صافی: احتیاط...
2- فاضل: أقوی این است که لازم نیست در نماز وقف به حرکت و وصل به سکون را مراعات نماید...
بهجت: وصل به سکون در نماز –بنابرأظهر- جایز است و وقف غیر عمدی بر حرکت وضعاً صحیح است و اعاده ندارد و أحوط آن است که بدون عذر، وقف به حرکت ننماید...
مظاهری: رجوع کنید به ذیل مسأله 1003.
*****
وحید: مسأله- احتیاط واجب آن است که در نماز، وقف به حرکت ننماید و معنی وقف به حرکت ان است که زیر یا زبر یا پیش آخر کلمه ای را بگوید و بین آن کلمه و کلمه بعدش فاصله دهد. مثلا بگوید «الرحمن الرحیم» و «میم» «الرحیم » را زیر بدهد و بعد قدری فاصله دهد و بگوید «مالک یوم الدین» و احتیاط مستحب آن است که وصل به سکون ننماید و معنی وصل به سکون آن است که زیر یا زبر یا پیش آخر کلمه ای را نگوید و آن کلمه را به کلمه بعد بچسباند. مثل آنکه بگوید «الرحمن الرحیم» و میم «الرحیم» را زیر ندهد و بدون فاصله «مالک یوم الدین» را بگوید.
مکارم: مسأله- احتیاط واجب آن است که در نماز وقف به حرکت ننماید و معنی وقف به حرکت آن است که زیر و زبر آخر کلمه را بگوید امّا بین آن کلمه و کلمه بعد فاصله دهد مثل این که بگوید الله اکبر (و آخر آن را پیش دهد) امّا مدتی سکوت کند بعد بسم اللهِ را شروع نماید، ولی وصل به سکون مانعی ندارد هر چند ترک آن بهتر است، معنی وصل به سکون این است که آخر جمله را بدون زیر و زبر بخواند و بلافاصله آیه یا کلمه بعد را بگوید.
مسأله اختصاصی
بهجت: مسأله 827- تنوین اگر به کلمه ای که با یکی از حروف (ی، ر، م، ل،،و، ن) شروع می شود برسد، ادغام شود، یعنی نون را به آن حرف تبدیل کند و با تشدید بگوید. و نون ساکن اگر به یکی از آنها برسد، احتیاط مستحب آن است که ادغام شود.
(مسأله 1005) در رکعت سوم و چهارم نماز می تواند فقط یک حمد بخواند یا سه مرتبه1 تسبیحات اربعه بگوید یعنی سه مرتبه2 بگوید3 «سبحان الله و الحمدلله و لا اله الا الله و الله اکبر»4 (واگر یک مرتبه هم تسبیحات اربعه بگوید کافی است5) و می تواند در یک رکعت حمد و در رکعت دیگر تسبیحات بگوید و بهتر است در هردو رکعت تسبیحات بخواند6.
1- خوئی، گلپایگانی، زنجانی، صافی، سیستانی، تبریزی، وحید: یک مرتبه...
2- خوئی، تبریزی، سیستانی، زنجانی، وحید: یک مرتبه...
3- گلپایگانی، صافی: یعنی بگوید...
4- مکارم: بلکه یک مرتبه نیز کافی است و مانعی ندارد در یک رکعت حمد و در رکعت دیگر تسبیحات بگوید.
5- خوئی، سیستانی، صافی، تبریزی، وحید: بهتر آن است که سه مرتبه بگوید...
زنجانی: احتیاط مستحب آن است که سه مرتبه بگوید...
فاضل: احتیاط واجب ان است که سه مرتبه تسبیحات اربعه را بگوید...
بهجت: بنابرأقوی کافی است ولی سه مرتبه فضیلت بیشتر دارد و موافق احتیاط است...
[قسمت داخل پرانتز در رساله آیات عظام: گلپایگانی و سبحانی نیست]
خوئی، تبریزی: در نماز فرادی بهتر است در هر دو رکعت تسبیحات بخواند و برای مأموم در نمازهای جهریه، أحوط لزومی، اختیار تسبیحات است.
*****
مظاهری: مسأله- در رکعت سوم و چهارم نماز می تواند فقط یک حمد بخواند یا یک مرتبه بگوید : «سبحان الله والحمدلله و لا اله الا الله والله اکبر» و بهتر آن است که سه مرتبه بگوید. و می تواند در یک رکعت حمد و در رکعت دیگر تسبیحات بگوید. و بهتر است در هر دو رکعت تسبیحات بخواند.
(مسأله 1006) در تنگی وقت باید تسبیحات اربعه را یک مرتبه بگوید1.
این مسأله در رساله آیات عظام مکارم و مظاهری نیست.
1- گلپایگانی، صافی: و در وسعت وقت، یک مرتبه کافی است لکن سزاوار است ترک نشود سه مرتبه مگر در ضرورت.
سیستانی: و اگر به مقدار آن هم وقت ندارد کافی است یک مرتبه « سبحان الله» بگوید.
(مسأله 1007) بر مرد و زن1 واجب است که در رکعت سوم وچهارم نماز، حمد یا تسبیحات را آهسته بخوانند.
1- سیستانی: بنابر احتیاط...
(مسأله 1008) اگر در رکعت سوم و چهارم حمد بخواند، بنابراحتیاط واجب1 باید بسم الله آن را هم آهسته بگوید2.
1- اراکی، زنجانی: بنابراحتیاط...
2- فاضل: خصوصاً برای مأموم و کسی که نمازش را فرادی می خواند.
سیستانی: واجب نیست بسم الله آن را آهسته بگوید مگر آن که مأموم باشد که در این صورت احتیاط واجب آن است که بسم الله را هم آهسته بگوید.
*****
مکارم: مسأله- واجب است در رکعت سوم و چهارم نماز ، حمد یا تسبیحات اربعه را آهسته بخواند حتی بسم الله را ، (بنابراحتیاط واجب.)
مسأله اختصاصی
مظاهری: مسأله 791- ذکر رکوع و سجده و تشهّد و سلام و قنوت را در همه نمازها مرد و زن می توانند بلند یا آهسته بخوانند.
(مسأله 1009) کسی که نمی تواند تسبیحات را یاد بگیرد یا درست بخواند1، باید در رکعت سوم و چهارم حمد بخواند.
این مسأله در رساله آیات عظام مکارم و مظاهری نیست.
1- فاضل: درست یا صحیح بخواند...
وحید: ولی می تواند حمد را درست بخواند...
(مسأله 1010) اگر در دو رکعت اول نماز به خیال این که دو رکعت اخر است تسبیحات بگوید1، چنانچه پیش از رکوع بفهمد، باید حمد و سوره را بخواند2 و اگر در رکوع یا بعد از رکوع بفهمد، نمازش صحیح است3.
1- اراکی: چنانچه بعد از رکوع بفهمد، نمازش صحیح است و اگر پیش از رکوع بفهمد، باید حمد و سوره را بخواند و نمازش صحیح است ولی بعد از نماز باید دو سجده سهو بجا آورد.
2- فاضل: و بنابراحتیاط مستحب بعد از نماز سجده سهو برای تسبیحات زیادی انجام بدهد و اگر در رکوع بفهمد، نمازش صحیح است.
زنجانی: باید حمد را بخواند...
3- مکارم: و احتیاط مستحب ان است که دو سجده سهو بجا آورد.
بهجت، نوری، مظاهری: اگر در رکوع بفهمد، نمازش صحیح است.
سبحانی: و برای ترک هر یک از حمد و سوره دو سجده سهو بعد از نماز انجام دهد.
(مسأله 1011) اگر در دو رکعت آخر نماز به خیال این که در دو رکعت اول است حمد بخواند، یا در دو رکعت اول نماز با اینکه گمان می کرده در دو رکعت آخر است حمد بخواند، چه پیش از رکوع بفهمد چه بعد از آن نمازش صحیح است.
این مسأله در رساله آیت الله مکارم نیست.
(مسأله 1012) اگر در رکعت سوم یا چهارم می خواست حمد بخواند تسبیحات به زبانش آمد، یا می خواست تسبیحات بخواند حمد به زبانش آمد1 باید آن را رها کند2 و دوباره حمد یا تسبیحات را بخواند3. ولی اگر عادتش خواندن چیزی بوده که به زبانش آمده4 و در خزانه قلبش آن را قصد داشته می تواند همان را تمام کند و نمازش صحیح است5.
1- سیستانی: چنانچه به کلی خالی از قصد نماز بوده، حتّی در ضمیر ناخودآگاه...
مظاهری: و یا عادتش خواند چیزی بوده که به زبانش آمده همان را تمام کند و نمازش صحیح است.
2- اراکی: بنابراحتیاط واجب باید آن را رها کند...
فاضل: در چنین صورتی اقوی آن است آن را رها کند...
3- مکارم: ولی اگر هر دو در نیّت او بوده است هر کدام به زبانش آید، کافی است.
4- خوئی، اراکی، تبریزی، وحید: می تواند همان را تمام کند و نمازش صحیح است.
زنجانی: همان را تمام می کند و نمازش صحیح است.
5- گلپایگانی، صافی: اگر قصدش خواندن چیزی بوده که به زبانش آمده اگر چه بواسطه عادت باشد می تواند همان را تمام کند و نمازش صحیح است.
سیستانی: اگر خالی از قصد نبوده، مثل آنکه عادتش خواندن چیزی بوده که به زبانش آمده، می تواند همان را تمام کند و نمازش صحیح است.
(مسأله 1013) کسی که عادت دارد در رکعت سوم و چهارم تسبیحات بخواند1 اگر بدون قصد2 مشغول خواندن حمد شود3 باید4 آن را رها کند و دوباره حمد یا تسبیحات را بخواند5.
این مسأله در رساله آیات عظام مکارم ، سبحانی و مظاهری نیست.
1- خوئی، تبریزی، سیستانی: اگر از عادت خود غفلت نماید و به قصد اداء وظیفه مشغول خواندن حمد شود، کفایت می کند ولازم نیست دوباره حمد یا تسبیحات را بخواند.
صافی: اگر با غفلت از عادت خود به قصد ادای وظیفه حمد بخواند کفایت می کند.
2- وحید: حتی قصد انجام آنچه که بر او واجب است...
3- اراکی: کفایت می کند[پایان مسأله]
زنجانی: اگر بدون قصد حمد به زبانش آمد...
4- فاضل: أقوی آن است که...
5- زنجانی: ولی اگر از عادت خود غفلت کند و به قصد انجام وظیفه حمد را بخواند، می تواند آن را تمام کرده و نمازش صحیح است.
(مسأله 1014) در رکعت سوم و چهارم مستحب است بعد از تسبیحات استغفار کند، مثلاً بگوید: «استغفرالله ربی و اتوب الیه» یا بگوید «اللهم اغفر لی»1 (و اگر به گمان آن که حمد یا تسبیحات را گفته مشغول گفتن استغفار شود و شک کند که حمد یا تسبیحات را خوانده، یا نه، باید به شک خود اعتنا ننماید2) ولی اگر3 نمازگزار پیش از خم شدن برای رکوع در حالی که مشغول گفتن استغفار نیست، شک کند که حمد یا تسبیحات را خوانده یا نه باید حمد یا تسبیحات را بخواند4.
این مسأله در رساله آیات عظام بهجت و سبحانی نیست.
1- مکارم، مظاهری: [پایان مسأله]
خوئی، تبریزی، وحید: و اگر نمازگزار پیش از خم شدن برای رکوع اگر چه مشغول گفتن استغفار یا بعد از فراغ از ان باشد شک کند که حمد یا تسبیحات را خوانده یا نه، باید حمد یا تسبیحات را بخواند.
سیستانی: و اگر نمازگزار پیش از استغفار و خم شدن برای رکوع شک کند که حمد یا تسبیحات را خوانده یا نه، باید حمد یا تسبیحات را بخواند؛ و اگر در حال گفتن استغفار یا بعد ازآن شک کند باز هم بنابراحتیاط واجب باید حمد یا تسبیحات را بخواند.
زنجانی: و کسی که مشغول گفتن استغفار است، اگر شک کند که حمد یا تسبیحات را خوانده ، یا نه اگر به قصد ذکر خاصّ، استغفار کرده باشد، لازم نیست حمد یا تسبیحات را بخواند ولی احتیاط مستحب آن است که حمد یا تسبیحات را به قصد ذکر مطلق، دوباره بخواند؛ مخصوصاً اگر عادتش خواندن آن استغفار نباشد، و چنانچه به قصد این که در هر جای نماز استغفار مستحب است، استغفار کرده، لازم است حمد یا تسبیحات را بخواند و نیز اگر نمازگزار استغفار نکرده باشد پیش از خم شدن به رکوع شک کند که حمد یا تسبیحات را خوانده یا نه باید حمد یا تسبیحات را بخواند.
2- [در رساله آیات عظام: گلپایگانی و صافی بجای قسمت داخل پرانتز آمده است: و کسی که مشغول استغفار است، اگر شک کند که حمد یا تسبیحات را خوانده یا نه، چنانچه خود را در استغفار بعد از حمد یا تسبیحات ببیند، باید به شک خود اعتنا ننماید و الا باید حمد یا تسبیحات را بخواند]
3- گلپایگانی، فاضل، صافی: و نیز اگر...
4- فاضل: [باید]به شک خود اعتنا کند و تسبیحات را بگوید.
(مسأله 1015) اگر در رکوع رکعت سوم یا چهارم (یا در حال رفتن به رکوع) شک کند1 که حمد یا تسبیحات را خوانده یا نه باید به شک خود اعتنا نکند2.
این مسأله در رساله آیات عظام بهجت ، مظاهری و سبحانی نیست.
1- اراکی، خوئی، تبریزی، زنجانی،وحید: اگر در رکوع رکعت سوم یا چهارم شک کند ...
2- اراکی: ولی چنانچه در حال رفتن به رکوع شک کند که حمد یا تسبیحات را خوانده یا نه، بنابراحتیاط واجب باید برگردد و حمد و سوره را بخواند.
خوئی، تبریزی، وحید: و اگر پیش از رسیدن به حدّ رکوع شکّ کند لازم است برگردد و حمد یا تسبیحات را بخواند.
زنجانی: و اگر برای رکوع خم شده و پیش از رسیدن به حد رکوع شک کند ، چنانچه استغفار نکرده باشد لازم است برگردد و حمد و تسبیحات را بخواند و اگر استغفار کرده باشد حکم مسأله با همان تفضیلی است که در مسأله قبل گذشت.
