شک های صحیح

مسأله 1199- در نه صورت اگر در شماره رکعتهای نماز چهار رکعتی شکّ کند، باید فکر نماید1 پس اگر یقین یا گمان به یک طرف شکّ پیدا کرد همان طرف را بگیرد و نماز را تمام کند، و گرنه به دستورهایی که گفته می شود عمل نماید و آن نه صورت از این قرار است:

1- گلپایگانی،  صافی، نوری، سبحانی: باید فوراً فکر نماید...

خویی، تبریزی: باید فورا فکر نماید بنابراحتیاط مستحب...

بهجت، زنجانی: بنابراحتیاط باید (زنجانی: فوراً) فکر نماید...

وحید: و بنابراحتیاط واجب تأخیر نیندازد...

*****

مکارم: مسأله- چنانچه گفته شد شکّ در عدد رکعتهای نماز چهار رکعتی در نه صورت صحیح است.

اول: آن که بعد از سر برداشتن از سجده دوم1 شکّ کند دو رکعت خوانده یا سه رکعت2، باید بنا بگذارد سه رکعت خوانده و یک رکعت دیگر بخواند و نماز را تمام کند و بعد از نماز، یک رکعت نماز احتیاط ایستاده یا دو رکعت نشسته به دستوری که بعداً گفته می شود بجا آورد3.

1- گلپایگانی، صافی: بعد از تمام شدن ذکر واجب سجده دوم...

خوئی، تبریزی: بعد از تمامی ذکر سجده دوم...

سیستانی: بعد از داخل شدن در سجده دوم...

2- بهجت: اول: شکّ بین دو و سه، بعد از سر برداشتن از سجده دوم بنابرأظهر...

3- اراکی: و احتیاط واجب آن است که یک رکعت ایستاده بخواند.

بهجت: ولی احتیاط در این است که یک رکعت ایستاده بخواند.

گلپایگانی، صافی، نوری، سبحانی، وحید: بعد از نماز یک رکعت نماز احتیاط ایستاده به دستوری که بعداً گفته می شود بجا آورد.

خوئی، تبریزی: بعد از نماز، بنابراحتیاط واجب یک رکعت نماز احتیاط ایستاده بجا آورد.

سیستانی: بعد از نماز، یک رکعت نماز احتیاط ایستاده بجا آورد و بنابراحتیاط واجب دو رکعت نشسته کافی نیست.

زنجانی: بعد از نماز، نماز احتیاط بجا آورد که بنابراحتیاط واجب یک رکعت ایستاده است.

مکارم: بعد از نماز، یک رکعت نماز احتیاط ایستاده به دستوری که بعداً گفته می شود بجا آورد و اگر در سجده دوم بعد از ذکر واجب شکّ کند، بنابراحتیاط واجب همین دستور را عمل کند ، بعداً نماز را هم اعاده نماید، (این حکم در تمام مواردی که شکّ باید بعد از تمام کردن سجده دوم باشد جاری است).

مظاهری: بعد از نماز یک رکعت نماز احتیاط ایستاده بجا آورد.

دوم: شکّ بین دو و چهار بعد از سر برداشتن از سجده دوم1 که باید بنا بگذارد چهار رکعت خوانده و نماز را تمام کند و بعد از نماز دو رکعت نماز احتیاط ایستاده بخواند2.

1- گلپایگانی، صافی: بعد از تمام شدن ذکر واجب سجده دوم...

خوئی، تبریزی: بعد از تمامی ذکر از سجده دوم...

سیستانی: بعد از داخل شدن در سجده دوم...

2- بهجت: و بعید نیست استحباب دو سجده سهو، بعد از نماز احتیاط.

*****

وحید: دوم: شکّ بین دو و چهار بعد از تمام شدن ذکر واجب سجده دوم ، که هر چند برای تأخیر بین از سر گرفتن نماز و بنابر چهار گذاشتن و آوردن نماز احتیاط وجهی است. ولی احتیاط واجب آن است که بنا را بر چهار بگذارد و نماز را تمام کند  و بعد از نماز دو رکعت نماز احتیاط ایستاده بخواند.

سوم: شکّ بین دو و سه و چهار بعد از سربرداشتن از سجده دوم1 که باید بنابر چهار بگذارد و بعد از نماز دو رکعت نماز احتیاط ایستاده و بعد دو رکعت نشسته بجا آورد2، ولی اگر بعد از سجده اول یا پیش از سر برداشتن از سجده دوم یکی از این سه شکّ برایش پیش آید می تواند3 نماز را رها کند و دوباره بخواند.

1- خوئی، تبریزی: بعد از تمامی ذکر از سجده دوم:...

گلپایگانی، صافی، وحید: بعد از تمام شدن ذکر واجب سجده دوم:...

سیستانی: بعد از داخل شدن در سجده دوم:....

2- اراکی، گلپایگانی، خوئی، تبریزی، سیستانی، مکارم، وحید، صافی، زنجانی، سبحانی، مظاهری: [پایان مسأله].

3- بهجت: باید...

[کلمه می تواند در رساله آیت الله نوری نیست]

چهارم: شکّ بین چهار و پنج بعد از سر برداشتن از سجده دوم1 که باید بنا بر چهار بگذارد و نماز را تمام کند و بعد از نماز دو سجده سهو بجا آورد2 ولی اگر بعد از سجده اول، یا پیش از سر برداشتن از سجده دوم، این شکّ، برای او پیش آید 3 بنابراحتیاط استحبابی به دستوری که گفته شد عمل کند اگر چه نمازش باطل است و باید دوباره بخواند.

1- خوئی، تبریزی: بعد از تمام کردن ذکر از سجده دوم...

گلپایگانی، وحید، صافی: بعد از تمام شدن ذکر واجب سجده دوم...

2- اراکی، مکارم، فاضل، مظاهری: [پایان مسأله].

گلپایگانی، وحید، صافی: ولی اگر یکی از این چهار شکّ بعد از سجده اول، یا پیش از تمام شدن ذکر واجب سجده دوم برای او پیش آید ، نماز باطل است.

خوئی، تبریزی: ولی اگر بعد از سجده اول یا پیش از تمامی ذکراز سجده ودوم، یکی از این چهار شکّ برای او پیش آید، نمازش باطل است.

بهجت: ولی اگر بعد از رکوع رکعتی که در آن شکّ کرده و پیش از سربرداشتن از سجده دوم، این شکّ برای او پیش آید، بنابراحتیاط واجب باید به دستوری که گفته شد عمل کند و نماز را دوباره هم بخواند.

زنجانی: ولی اگر بعد از تحقق سجده اول، و پیش از سربرداشتن از سجده دوم یکی از این چهار شکّ ، برای او پیش آید، بنابراحتیاط واجب باید به دستور همان شکّ عمل کند و نماز را هم دوباره بخواند.

3- نوری: نماز باطل است.

سبحانی: بنابر چهار بگذارد و نماز را هم دوباره بخواند.

*****

سیستانی: چهارم: شکّ بین چهار و پنج بعد از داخل شدن در سجده دوم که باید بنا را بر چهار بگذارد و نماز را تمام کند و بعد از نماز دو سجده سهو بجا آورد. و همچنین در هر موردی که طرف کمتر شکّ چهار رکعت باشد مثل شکّ بین چهار و شش، و در هر موردی که شکّ کند بین چهار رکعت و کمتر از آن و زیادتر از آن پس از داخل شدن در سجده دوم، می تواند بنا را بر چهار بگذارد و وظیفه هر دو شکّ را انجام دهد یعنی نماز احتیاط بخواند از جهت احتمال آن که از چهار رکعت کمتر خوانده باشد و بعد دو سجده سهو بیاورد از جهت احتمال آن که بیش از چهار رکعت آورده باشد، و در هر صورت اگر بعد از سجده اول و پیش از داخل شدن در سجده دوم، یکی از چهار شکّ گذشته برای او پیش آید نمازش باطل است.

پنجم: شکّ بین سه و چهار، که در هر جای نماز باشد باید بنابر چهار بگذارد و نماز را تمام کند و بعد از نماز، یک رکعت نماز احتیاط ایستاده یا دو رکعت نشسته بجا آورد1.

1- زنجانی: بعد از نماز، نماز احتیاط را – که به احتیاط واجب دو رکعت نشسته است- بخواند.

وحید: بنابر مشهور بعد از نماز ، یک رکعت نماز احتیاط ایستاده یا دو رکعت نشسته بجا آورد ولی احتیاط واجب آن است که دو رکعت نماز نشسته را اختیار کند.

ششم: شکّ بین چهار و پنج در حال ایستاده1 که باید بنشیند2 و تشهد بخواند و نماز را سلام دهد و یک رکعت نماز احتیاط ایستاده یا دو رکعت نشسته بجا آورد3.

1- بهجت: قبل از رکوع...

2- مکارم: تا شکّ او تبدیل به سه و چهار شود و بنابر چهار می گذارد و نماز را تمام می کند. بعد یک رکعت نماز احتیاط ایستاده یا دو رکعت نشسته بجا می آورد و احتیاط واجب آن است که نماز را نیز اعاده کند.

 3-  گلپایگانی، صافی: و احتیاط  لازم آن است که  در این صورت و هم چنین در صورت هفتم و هشتم، بعد از نماز احتیاط دو سجده سهو نیز بجا اورد.

بهجت: و بنا بر احتیاط دو سجده سهو نیز انجام دهد .

زنجانی: نماز احتیاط را –که به احتیاط واجب دو رکعت نشسته است – بخواند.

وحید: بنابرمشهور بعد از نماز یک رکعت نماز احتیاط ایستاده یا دو رکعت نشسته بجا آورد ولی احتیاط واجب آن است که دو رکعت نماز نشسته را اختیار کند.

هفتم: شکّ بین سه و پنج در حال ایستاده 1 که باید بنشیند2 و تشهد بخواند و نماز را سلام دهد و دو رکعت نماز احتیاط ایستاده بجا اورد.3

1- بهجت: قبل از رکوع...

2- مکارم: و شکّ او به دو و چهار بر می گردد؛ بنا را بر چهار می گذارد و نماز را تمام می کند سپس دو رکعت نماز احتیاط ایستاده بجا می آورد و بنابر احتیاط واجب اصل نماز را نیز اعاده می کند.

3- بهجت: و بعید نیست استحباب دو سجده سهو برای آنچه زیاد شده است،  و اگر این شکّ، بعد از رکوع باشد، احوط این است که آن رکعت را تمام کند و یک رکعت دیگرهم بخواند و بعد از سلام، نماز را اعاده کند، و همچنین احتیاط این است که در شکّ بین دو و پنج، بعد از سر برداشتن از سجده دوم نماز را تمام کند و دوباره آن را بخواند.

وحید: چنانچه در صورت دوم گذشت.

هشتم: شکّ بین سه و چهار و پنج در حال ایستاده1، که باید بنشیند2 و تشهد بخواند و بعد از سلام نماز دو رکعت نماز احتیاط ایستاده و بعد دو رکعت نشسته بجا آورد3.

1- بهجت: قبل از رکوع...

2- مکارم: و شکّ او به دو و سه و چهار بر می گردد؛ بنا را بر چهار می گذارد و نماز را تکمیل کرده ، سپس دو رکعت نماز احتیاط ایستاده و بعد دو رکعت نشسته بجا می آورد و احتیاطاً اصل نماز را اعاده می کند.

3- بهجت: سپس دو سجده سهو برای کارهای زیادی که انجام داده، بجا آورد.

نهم: شکّ بین پنج و شش در حال ایستاده که باید بنشیند1 و تشهد بخواند و نماز را سلام دهد و دو سجده سهو بجاآورد2.

1- مکارم: و شکّ او به چهار و پنج بر می گردد نماز را تمام کرده و دو سجده سهو بجا می آورد و بنابراحتیاط ، اصل نماز را اعاده می کند.

2- اراکی: و باید دو سجده دیگر هم برای قیام بیجا بجا آورد و همچنین برای هر چه که اضافه بجا آورده است.

گلپایگانی، صافی: و بنابراحتیاط واجب دو سجده سهو دیگر هم برای ایستادن بیجا بجا آورد.

خوئی، تبریزی، زنجانی، وحید: و نیز بنابراحتیاط واجب (زنجانی، وحید: بنابراحتیاط مستحب) دو سجده سهو برای ایستادن بیجا در این چهار صورت بجا آورد.

فاضل: نمازرا سلام دهد و سجده سهو بجا آورد.

سبحانی: و بنابراحتیاط واجب نماز را اعاده کند.

مسأله 1200- اگر یکی از شکهای صحیح برای انسان پیش آید1 نباید نماز را بشکند2 (و چنانچه نماز را بشکند معصیت کرده است3) ، پس اگر پیش از انجام کاری که نماز را باطل می کند مثل روگرداندن از قبله4 نماز را از سر گیرد  نماز دومش هم باطل است، و اگر بعد از انجام کاری که نماز را باطل می کند. مشغول نماز شود نماز دوّمش صحیح است.

این مسأله در رساله آیت الله سبحانی نیست

1- سیستانی: چنانچه وقت نماز تنگ باشد که نتواند نماز را از سر گیرد نباید نماز را بشکند و بایستی به دستوری که گفته شد عمل نماید، ولی اگر وقت نماز وسعت داشته باشد می تواند نماز را بشکند و از سر بگیرد.

2- خوئی، تبریزی: بنابراحتیاط واجب نباید نماز را بشکند و بایستی به دستوری که گفته شد عمل نماید. ‌[پایان مسأله]

وحید: بلکه به دستوری که برای آن شکّ هست عمل نماید  و چنانچه به دستور شکّ عمل نکند...

زنجانی: و بایستی به دستوری که گفته شد عمل نماید. [پایان مسأله]

مکارم: نمی تواند نماز را بشکند، بلکه باید به دستور های بالا عمل کند و در مورد تمام شکها باید قبلاً کمی فکر کند اگر یقین به هیچ طرف حاصل نشد و یاگمان در مواردی که معتبر است بر هیچ طرف قرار نگرفت ، چنانچه از شکهای باطل باشد نماز را رها می کند و اگر از شکهای صحیح باشد به دستور آن عمل می نماید.

3- بهجت: [پایان مسأله].

[قسمت داخل پرانتز در رساله آیات عظام: وحید و مظاهری نیست.]

4- گلپایگانی، صافی: مثل پشت کردن به قبله...

مسأله 1201- اگر یکی از شکهایی که نماز احتیاط برای آنها واجب است در نماز پیش آید1، چنانچه انسان نماز را تمام کند2 و بدون خواندن نماز احتیاط نماز را از سر بگیرد، معصیت کرده است3. پس اگر پیش از انجام کاری که نماز را باطل می کند4 نماز را از سر گرفته، نماز دوّمش هم باطل است و اگر بعد از انجام کاری که نماز را باطل می کند ، مشغول نماز شده نماز دوّمش صحیح است.

این مسأله در رساله آیات عظام مکارم ، سبحانی و مظاهری نیست

1- زنجانی: پس از تمام شدن نماز، باید فوراً نماز احتیاط را بخواند و بدون خواندن نماز احتیاط، نماز دیگری نخواند و اگر احتیاطاً بخواهد نماز را از سر بگیرد، باید پس از خواندن نماز احتیاط باشد.

2- خوئی، تبریزی، سیستانی: احتیاط واجب (سیستانی: احتیاط مستحب) آن است که نماز احتیاط را بخواند و بدون خواندن نماز احتیاط، نماز را از سر نگیرد و اگر پیش از انجام کاری که نماز را باطل می کند نماز را از سر بگیرد، نماز دومش هم (سیستانی: بنابراحتیاط واجب) باطل است، ولی اگر بعد از انجام کاری که نماز را باطل می کند مشغول نماز شود، نماز دومش صحیح است.

وحید: باید نماز احتیاط  را بخواند و نماز را از سر نگیرد و اگر نماز احتیاط را نخواند در صورتی که پیش از انجام کاری که نماز را باطل می کند نماز را از سر بگیرد نماز دومش هم باطل است و اگر بعد از انجام کاری که نماز را باطل می کند مشغول نماز شده نماز دومش صحیح است.

3- بهجت: و در صورتی که قصد قربت حاصل شود  مثل این که بعد از انجام کاری که نماز را باطل می کند، مشغول نماز شده، نماز دومش صحیح است.

4- نوری: مانند پشت کردن به قبله...

مسأله 1202- وقتی یکی از شکهای صحیح برای انسان پیش آید چنان که گفته شد باید فکر کند1 ولی اگر چیزهایی که به واسطه آنها ممکن است یقین یا گمان به یک طرف شکّ پیدا شود، از بین نمی رود، چنانچه کمی بعد فکر کند اشکال ندارد2، مثلاً اگر در سجده شکّ کند می تواند تا بعد از سجده، فکر کردن را تأخیر بیندازد.

این مسأله در رساله آیات عظام: خوئی، تبریزی، سیستانی، زنجانی ، بهجت ، سبحانی و مظاهری نیست

1- گلپایگانی، صافی، نوری، وحید: باید فوراً فکر کند (وحید: بنابراحتیاط واجب)...

2- فاضل: چنان که گفته شد باید فوراً فکر کند پس اگر چیزهایی که به واسطهء آنها ممکن است یقین یا گمان به یک طرف شکّ پیدا شود برای او پیش آید نباید شکّ او از بین نمی رود و چنانچه کمی بعد هم فکر کند اشکال ندارد...

مکارم: رجوع کنید به ذیل مسأله 1200.

مسأئل اختصاصی

خوئی، تبریزی: مسأله 1211-  سیستانی مسأله 1189- وحید: مسأله 1210- وقتی یکی از شکهای باطل برای انسان پیش آید و بداند که اگر به حالت بعدی منقتل شود برای او یقین یا گمان پیدا می شود. جایز نیست با حالت شکّ نماز را ادامه دهد مثلاً اگر در حال ایستادن شکّ کند که یک رکعت خوانده یا بیشتر و بداند که اگر به رکوع رود به یک طرف یقین یا گمان پیدا می کند ، جایز نیست با این حال رکوع کند*.

. سیستانی: در صورتی که شکّ باطل او در دو رکعت اول نماز باشد...

* سیستانی: و امّا در بقیّه شکهای باطل می تواند نماز را ادامه دهد تا یقین یا گمان برای او پیدا شود.

 زنجانی: مسأله 1211- وقتی یکی از شکّ های باطل کننده نماز برای انسان پیش آید ، و بداند که اگر به حالت بعدی منتقل شود برای او یقین یا گمان پیدا می شود  بنابراحتیاط مستحبّ با حالت شکّ نماز را ادامه ندهد؛ مثلاً اگر در حال ایستادن شکّ کند که یک رکعت خوانده یا بیشتر و بداند که اگر به رکوع رود به یک طرف یقین یا گمان پیدا می کند، بنابراحتیاط مستحبّ با این حال رکوع نکند، بلکه صبر کند تا برای وی یقین یا گمان پیدا شود؛ ولی اگر لازم باشد به قدری صبر کند که صورت نماز بهم بخورد لازم است به حالت بعد منتقل شود.

مکارم: مسأله 1079- ظنّ و گمان در رکعات نماز در حکم یقین است، یعنی باید بنابر گمان بگذارد و نماز را ادامه دهد، ولی اگر در رکعت اول و دوم باشد احتیاط واجب این است که نماز را بعداً نیز  اعاده کند.

مظاهری: مسأله 927- ظن و گمان در نمازهای واجب و مستحب حکم یقین را دارد و باید بر طبق گمان  عمل کند چه در رکعات نماز باشد و چه در اجزای نماز، مثلا اگر شکّ کند که یک رکعت خوانده است یا دو رکعت و گمان او بر دو رکعت است باید بنا را بر دو بگذارد چه در نمازهای دو رکعتی باشد و چه در نمازهای سه رکعتی و چهار رکعتی و نیز اگر شکّ کند رکوع کرده یا نه،  و گمان دارد که رکوع کرده است باید سجده رود .

مسأله 1203- اگر اول گمانش به یک طرف بیشتر باشد، بعد دو طرف در نظر او مساوی شود،  باید به دستور شکّ عمل نماید1، و اگر اول دو طرف در نظر او مساوی باشد و به طرفی که وظیفه اوست بنا بگذارد، بعد گمانش به طرف دیگر برود، باید همان طرف را بگیرد و نماز را تمام کند.

این مسأله در رساله آیات عظام  بهجت و سبحانی نیست

1- مکارم: و به عکس اگر نخست حالت شکّ داشت و بعد گمانش بیشتر به یک طرف شد باید مطابق گمان عمل کند ولی اگر شکّ از شکّ هایی است که نماز را باطل می کند و پا برجا شد باید نماز را از سر بگیرد و مبدل شدن آن به ظن اثری ندارد.

*****

مظاهری: مسأله- هر گاه در ابتدا گمانش به یک طرف قرار گرفت و بعد حالت شکّ برایش پیدا شد باید به دستور شکّ عمل کند ولی اگر حالت شکّ داشت و بعد حالت گمان برای او پیدا شد باید مطابق گمان عمل کند.

مسأله 1204- کسی که نمی داند گمانش به یک طرف بیشتر است یا هر دو طرف در نظر او مساوی است باید احتیاط کند1 و درهر مورد، احتیاط به طور مخصوصی است که در کتابهای مفصل گفته شده است.

این مسأله در رساله آیات عظام  بهجت و سبحانی نیست

1- ا راکی: بنابر احتیاط واجب باید احتیاط کند در جمع بین هر دو وظیفه...

گلپایگانی، صافی: اگر احتمال می دهد به یک طرف گمانش زیاد تر باشد باید آن طرف را بگیرد و الا به دستور شکّ عمل کند.

خوئی، تبریزی، سیستانی، فاضل: باید به دستور شکّ عمل کند.

*****

زنجانی: مسأله- کسی که نمی داند عرفا گمانش به یک طرف بیشتر است یا دو طرف، در نظر او مساوی است ، بنابراحتیاط واجب باید به دستور شکّ عمل کند و اگر وی بر خلاف دستور گمان باشد ، نماز را نیز به احتیاط واجب دوباره بخواند. بنابراین اگر بین سه و چهار شکّ کند و احتمال دهد که گمانش به طرف سه بیشتر باشد بنابراحتیاط واجب بنا را بر چهار بگذارد و نماز را تمام کند و یک رکعت ایستاده بخواند و سپس نماز را دوباره بخواند.

وحید: مسأله- کسی که نمی داند به یک طرف گمان دارد یا هر دو طرف در نظر او مساوی است  باید به دستور شکّ عمل کند و احتیاط مستحب آن است که اگر شکّ از شکوک صحیحه و مورد نماز احتیاط است و گمانی که احتمال می دهد در اکثر است نماز را بر طبق ان گمان تمام کند و نماز احتیاط بخواند. و اگر بر اقل است یا شکّ از شکوک صحیحه نیست بر طبق گمان نماز را تمام کند و اعاده نماید.

مکارم، مظاهری: مسأله-  کسی که نمی داند حالتی که برای او پیدا شده است شکّ است یا ظن، باید به احکام شکّ عمل کند.

مسأله 1205- اگر بعد از نماز بداند1 که در بین نماز حال تردیدی داشته که مثلاً دو رکعت خوانده یا سه رکعت و بنا را بر سه گذاشته ولی نداند که گمانش به خواندن سه رکعت بوده یا هر دو طرف در نظر او مساوی بوده2 به احتیاط واجب باید نماز احتیاط را بخواند3.

این مسأله دررساله آیات عظام بهجت، مکارم، سبحانی و مظاهری نیست.

1- فاضل: اگر بعد از نماز بفهمد...

2- فاضل: نداند که این بنا ازروی گمانش به خواندن سه رکعت بوده یا از باب این بوده که هر دو طرف در نظر او مساوی بوده...

3- گلپایگانی، صافی: خوب است نماز احتیاط را بخواند.

خوئی، تبریزی، زنجانی، نوری، وحید: باید نماز احتیاط را بخواند.

سیستانی: لازم نیست نماز احتیاط را بخواند.

مسأله 1206- اگر (موقعی که تشهد می خواند، یا) بعد از ایستادن 1شکّ کند که دو سجده را بجا آورده یا نه و در همان موقع یکی از شکهایی که اگر بعد از تمام شدن دو سجده اتفاق بیفتد صحیح می باشد، برای او پیش آید مثلاً شکّ کند که دو رکعت خوانده یا سه رکعت، به احتیاط واجب باید به دستور آن شکّ عمل کند و نمازش را هم دوباره بخواند2.

این مسأله دررساله آیات عظام بهجت، سبحانی و مظاهری نیست.

1- سیستانی: اگر بعد از ایستادن...

2- اراکی: نمازش باطل نیست، گرچه احتیاط مستحبّ است به دستور  آن شکّ عمل کند و نمازش را هم دوباره بخواند.

گلپایگانی، خوئی، تبریزی، زنجانی، سیستانی، صافی، وحید: چنانچه به دستور آن شکّ عمل کند نمازش صحیح است (سیستانی: ولی اگر موقعی که تشهد می خواند یکی از آن شکها اتفاق بیفتد، اگر شکّ او بین دو و سه باشد نمازش باطل است و اگر بین دو و چهار یا دو و سه و چهار باشد نماز صحیح است و به دستور شکّ باید عمل کند).

فاضل، نوری: باید به دستور آن شکّ عمل کند (نوری: و بنابراحتیاط واجب نمازش را هم دوباره بخواند).

مکارم: باید بنا بگذارد که سجده ها را بجا آورده و به دستور شکّ عمل کند و نمازش صحیح است، ولی اگر قبل از گذشتن از محلّ سجده شکّ کند، نمازش باطل است.

مسأله 1207- اگر پیش از آن که مشغول تشهد شود، یا (در رکعتهایی که تشهد ندارد1) پیش از ایستادن ، شکّ کند که دو سجده2 را بجا آورده یا نه،3، و در همان موقع یکی از شکهایی که بعد از تمام شدن دو سجده صحیح است، برایش پیش آید نمازش باطل است.

این مسأله دررساله آیات عظام بهجت، سبحانی و مظاهری نیست.

1- [قسمت داخل پرانتز در رساله  آیات عظام: گلپایگانی، خوئی، تبریزی و صافی نیست]

2- خوئی، تبریزی ،وحید:: یک یا دو سجده...

3- سیستانی: اگر پیش از آن که مشغول تشهد شود یا پیش از ایستادن – در رکعتهایی که تشهد ندارد- شکّ کند که یک یا دو سجده را بجا آورده یا نه...

مکارم: رجوع کنید به ذیل مسأله 1206.

*****

زنجانی: مسأله- اگر پیش از انکه مشغول تشهد شود و یا در رکعت هایی که تشهد ندارند پیش از ایستادن شکّ کند که یک سجده را بجا آورده یا دو سجده را، و در همان موقع یکی از شکّ هایی که قبل از تمام شدن دو سجده باطل کننده است برایش پیش آید، نمازش باطل است .

مسأله 1208- اگر موقعی که ایستاده، بین سه و چهار یا بین سه و چهار و پنج شکّ کند و یادش بیاید که دو سجده، یا یک سجده1 از رکعت پیش بجا نیاورده نمازش باطل است2.

این مسأله دررساله آیات عظام مکارم، سبحانی و مظاهری نیست.

1- فاضل، نوری: یادش بیاید که دو سجده...

2- بهجت: بنابرأظهر.

زنجانی: ولی اگر بین چهار و پنج شکّ کند باید بنشیند و دو سجده رکعت قبل را بجا آورد. و به دستور شکّ بین سه و چهار عمل نماید.

مسأله 1209- اگر شکّ او از بین برود و شکّ دیگری برایش پیش آید، مثلاً اول شکّ کند که دو رکعت خوانده یا سه رکعت، بعد شکّ کند که سه رکعت خوانده یا چهار رکعت ، باید به دستور شکّ دوم عمل نماید.

این مسأله دررساله آیات عظام بهجت،  سبحانی نیست.

مسأله 1210- اگر بعد از نماز شکّ کند که در نماز مثلا بین دو و چهار شکّ کرده یا بین سه و چهار1 احتیاط واجب آن است که به دستور هر دو عمل کند و نماز را هم دوباره بخواند2

این مسأله دررساله آیات عظام:بهجت،  سبحانی نیست.

1- مظاهری: باید دوباره نماز را بخواند.

2- خوئی: جایز است که نماز را به هم زده و دوباره بخواند.

تبریزی: بهتر آن است که به دستور هر دو عمل کند و نماز را دوباره بخواند و جایز است که نماز را به هم زده و دوباره بخواند.

سیستانی: می تواند به دستور هر دو شکّ عمل کند، و نیز می تواند پس از انجام کاری که نماز را باطل می کند آن را دوباره بخواند.

وحید: مسأله- می تواند دست از نماز بردارد و بعد از انجام کاری که نماز را باطل می کند، مثل پشت به قبله کردن و تکلم عمدی، نمازش را دوباره بخواند هر چند احتیاط مستحب آن است که به دستور هر دو شکّ عمل کند و بعد نماز را اعاده نماید.

*****

زنجانی: مسأله- اگر بعد از نماز شکّ کند که درحال نماز مثلاً بین دو و چهار شکّ کرده یا بین سه و چهار، بنابراحتیاط واجب اگر به یک شکّ، گمان دارد به دستور آن عمل کند وگرنه، دستور یکی از این دو شکّ را انجام داده، و در هر دو حال نماز را دوباره بخواند، و همچنین است اگر بیشتر از دو احتمال درباره شکّ داشته باشد، مثلاً بداند شکّ وی از شکهای صحیح بوده و نداند از کدام قسم بوده است.

مکارم: مسأله- هر گاه می داند در وسط نماز شکّ کرده، اما  نمی داند مثلا شکّ دو و سه بوده ، یا دو و چهار، احتیاط واجب آن است که به دستور هر دو عمل کند و نماز را نیز اعاده نماید.

مسأله 1211- اگر بعد از نماز بفهمد که در نماز شکّی برای او پیش آمده ولی نداند از شکهای باطل بوده یا از شکهای صحیح1 و اگر از شکهای صحیح بوده کدام قسم آن بوده است2 بنابراحتیاط واجب باید به دستور شکهایی که صحیح بوده و احتمال می داده عمل کند3 و نماز را هم دوباره بخواند.

این مسأله دررساله ایات عظام مکارم ، سبحانی و بهجت نیست

1- سیستانی: باید نماز را اعاده کند و اگر بداند از شکهای صحیح بوده ولی نداند کدام قسم آن بوده است جایز است نماز را دوباره بخواند.

2- خوئی: جایز است نماز را به هم زده و دوباره بخواند. [پایان مسأله]

گلپایگانی، صافی: باید (تبریزی: بهتر آن است که) دو رکعت نماز احتیاط ایستاده و یک رکعت ایستاده و دو  رکعت نشسته و دو سجده سهو بجا آورد و نماز را هم دوباره بخواند (تبریزی: و جایز است نماز را بهم زده و دوباره بخواند).

وحید: می تواند دست از نماز برداشته و کاری که  نماز را باطل می کند انجام دهد و نمازش را دوباره بخواند و احتیاط مستحب آن است که به وظائف  مقرره در شکوک صحیحه عمل کند و بعد نماز را اعاده نماید

مظاهری: باید دوباره نماز را بخواند .

3- اراکی: [پایان مسأله].

*****

زنجانی: مسأله- اگر بعد از نماز بفهمد که در حال نماز شکی برای او پیش آمده ولی نداند از شک های صحیح بوده یا از شک های باطل کننده نماز، چنانچه بداند یا احتمال دهد که بر فرضی که شکّ باطل کننده نماز بوده است از روی غفلت  نماز را ادامه نداده است مثلاً نماز را رجاء ادامه داده است، در این صورت می تواند بدون انجام دادن وظیفه شکّ نماز را ازسر بگیرد، ولی اگر بداند که بر فرضی که شکّ نماز را باطل می کند از روی غفلت نماز را ادامه داده است، بنا را براین می گذارد که شکّ او از شکهای صحیح بوده، پس اگر شکّ او بر فرض صحیح بودن مشخص است، به وظیفه همان شکّ عمل می کند  و اگر شکّ او بر فرض صحیح بودن مشخص نیست ولی می تواند با احتیاط کردن نماز خود را درست کند باید احتیاط کند، مثلاً اگر شکّ صحیح او بعد از سر برداشتن از سجده دوم بوده و مردد بین شکّ دو و چهار و شکّ دو و سه و چهار باشد، بنا را بر چهار می گذارد و بعد از نماز دو رکعت نماز احتیاط ایستاده و بعد دو رکعت نماز احتیاط نشسته بجا می آورد، در نتیجه به وظیفه هر دو شکّ عمل کرده است و نمازش صحیح است ولی اگر نتواند با بجا آوردن وظیفه شکّ، نماز انجام شده خود را درست کند و نیاز به ازسر گرفتن نماز باشد، می تواند بدون انجام دادن وظیفه شکّ، نماز را از سر بگیرد.

مسأله 1212- کسی که نشسته نماز می خواند اگر شکّی کند که باید برای آن یک رکعت نماز احتیاط ایستاده یا دو رکعت نشسته بخواند، باید دو رکعت 1 نشسته بجا آورد، بلکه اگر شکّی کند که باید برای آن دو رکعت نماز احتیاط ایستاده بخواند، باید دو رکعت نشسته بجا آورد2.

این مسأله دررساله ایات عظام: سبحانی و بهجت نیست

1- خوئی، فاضل، تبریزی، سیستانی، مکارم، وحید: یک رکعت...

2- ارکی: لیکن اگر شکّ کند دو رکعت خوانده یا سه رکعت، احتیاط واجب آن است که ابتداء یک رکعت نماز احتیاط بخواند و بعد از آن دو رکعت دیگر بخواند و نماز را هم اعاده کند.

مکارم: همچنین در سایر شکها.

*****

گلپایگانی: مسأله- کسی که نشسته نماز می خواند، اگر شکّی کند که مختار است برای آن یک رکعت نماز احتیاط ایستاده یا دو رکعت نشسته بخواند. باید دو رکعت نشسته را بجا آورد و اگر شکّی کند که معیّن است برای آن نماز احتیاط ایستاده بخواند بعید نیست که یک رکعت نشسته کافی باشد بجای یک رکعت ایستاده و همچنین دو رکعت نشسته بجای دو رکعت ایستاده ، ولکن در مثل دو و سه، احتیاط لازم، جمع بین یک رکعت نشسته و دو رکعت نشسته است.

. صافی: باید یک رکعت نشسته را بجا آورد، و همچنین اگر شکّی کند که معین است برای آن یک رکعت نماز احتیاط ایستاده بخواند، یک رکعت نشسته بجای یک رکعت ایستاده کافی است، و همچنین دو رکعت نشسته بجای دو رکعت ایستاده، ولکن در مثل دو و سه، احتیاط مستحبّ جمع بین یک رکعت نشسته و دو رکعت نشسته، و دوباره خواندن نماز است.

زنجانی: مسأله- کسی که نشسته نماز می خواند اگر بین دو و سه شکّ کند، به احتیاط واجب باید یک رکعت نشسته نماز احتیاط بخواند و بنابراحتیاط مستحبّ نماز را نیز اعاده کند و در شکّ بین سه و چهار، به احتیاط واجب دو رکعت نشسته بخواند و سپس نمازش را از سر بگیرد و در شکّ بین دو و سه و چهار یک نماز احتیاط دو رکعتی نشسته و سپس یک نماز یک رکعتی نشسته بجا می آورد.و به احتیاط واجب نماز را دوباره بخواند و در شکّ بین دو و چهار دو رکعت نشسته می خواند.

مسأله 1213- کسی که ایستاده نماز می خواند، اگر موقع خواندن نماز احتیاط از ایستادن عاجز شود1، باید مثل کسی که نماز را نشسته می خواند و حکم آن در مسأله پیش گفته شد، نماز احتیاط را بجا آورد2.

این مسأله دررساله ایات عظام سبحانی و بهجت نیست

1- فاضل: و مجبور شود نشسته نماز بخواند باید طبق آنچه در مسأله قبل آمده به تعداد رکعاتی که باید ایستاده بخواند نشسته بخواند.

مظاهری: باید نماز احتیاط را نشسته بجا آورد.

2- زنجانی: مگر این که ناتوانی وی از ایستادن در تمام وقت نباشد بلکه در وقت بتواند تمام نماز را ایستاده بخواند که باید نماز را دوباره بخواند.

مسأله 1214- کسی که نشسته نماز می خواند، اگر موقع 1 خواندن نماز احتیاط بتواند بایستد باید 2به وظیفه کسی که نماز را ایستاده می خواند عمل کند.

این مسأله دررساله ایات عظام سبحانی و بهجت نیست

1- زنجانی: اگر تنها موقع...

2-  زنجانی: باید در نماز احتیاط ...