مکارم: مسأله 1237- سبحانی: درجماعت چند چیز باید رعایت شود: اول- نبودن حایل میان امام و مأموم و همچنین میان مأمومین نسبت به یکدیگر نباید چیزی که مانع دیدن است باشد(مکارم: بلکه حایل شیشه ای نیز اشکال دارد- سبحانی: حتی مانند حایل شیشه ای) اما اگر مأموم زن باشد، حایل میان او و مردان مانعی ندارد.
مسأله 1411- اگر امام در محراب باشد و کسی پشت سر او اقتدا نکرده باشد کسانی که دو طرف محراب ایستاده اند و به واسطه دیوار محراب امام را نمی بینند نمی توانند اقتدا کنند 1 بلکه اگر 2 کسی هم پشت سر امام اقتدا کرده باشد 3 اقتدا کردن کسانی که دو طرف او ایستاده اند 4 و بواسطه دیوار محراب امام را نمی بینند اشکال دارد5 بلکه باطل است.
1- بهجت: [پایان مسأله]
زنجانی: همچنین است اگر به جهت حائل دیگری مثل پرده امام را نبینند...
2- اراکی: ولی اگر...
گلپایگانی، نوری: بلی اگر ...
3- زنجانی: و مأموم به جهتی، مثل پرده یا دیوار محراب، امام را نمی بیند ، بنابراحتیاط اقتدا کردن صحیح نیست.
4- گلپایگانی، صافی، نوری: و اتّصال دارند...
5- مکارم: ولی صفهایی که پشت سر آنها قرار دارد نمازشان صحیح است همچنین اگر صفها به در مسجد برسد و از آن خارج گردد.
اراکی: اگر اتّصال بر قرار باشد اشکال ندارد هرچند بواسطه دیوار محراب امام را نمی بینند.
گلپایگانی، نوری: اشکال ندارد.
صافی: محل تأمل است.
فاضل: بنابراحتیاط واجب صحیح نیست.
مظاهری: رجوع کنید به ذیل مسأله 1412.
*****
خوئی، تبریزی: مسأله- در صحّت جماعت شرط است که بین امام و مأموم و همچنین بین مأموم و مأموم دیگر که واسطه بین مأموم و امام است، حائلی نباشد(خوئی، تبریزی: و مراد از حائل چیزی است ) که مانع از دیدن شود مانند پرده یا دیوار و امثال اینها.، پس اگر در تمام احوال نماز یا بعض آن بین امام و مأموم یا بین مأموم و مأموم دیگر که واسطه اتّصال است چنین حائلی باشد، جماعت باطل خواهد شد و زن از این حکم مستثنی است چنان که خواهد آمد.
. سیستانی: مراد از حائل چیزی است که آنها را ازهم جدا کند، خواه مانع از دیدن شود مانند پرده یا دیوار و امثال اینها و خواه مانع نشود مانند شیشه...
سبحانی: مسأله- هر گاه محراب در درون دیوار مسجد باشد و امام در آن قرار گیرد نماز کسانی که پشت سر امام هستند و او را می بینند صحیح است ولی نماز کسانی که در دو طرف صف قرار دارند و امام را نمی بینند اشکال دارد ولی صف های طولانی که پشت سر فردی یا افرادی که امام را می بینند قرار دارد صحیح است ، هر چند امام را نبینند.
مسأله 1412- اگر بواسطه درازی صف اول، کسانی که دو طرف صف ایستاده اند، امام را نبیند می توانند اقتدا کنند، و نیز اگر بواسطه درازی یکی از صفهای دیگر، کسانی که دو طرف آن ایستاده اند صف جلوی خود را نبینند1 می توانند اقتدا نمایند.
1- زنجانی: هیچ یک از افراد صف جلوی خود را نبینند...
سبحانی: رجوع کنید به ذیل مسأله 1411.
*****
مظاهری: مسأله- امام و مامومین باید متّصل به یکدیگر باشند و لازم نیست اتّصال از جلو باشد بلکه اگر از طرف راست یا چپ، به امام یا ماموم دیگر متّصل باشد نمازش صحیح است پس کسی که پشت ستون ایستاده است اگر از طرفی به امام یا ماموم دیگر متّصل باشد نمازش صحیح است هر چند امام یا ماموم دیگر را نبیند و همچنین اگر صف های جماعت تا درب مسجد برسد نماز کسانی که دو طرف درب ایستاده اند و صف جلو را نمی بینند اشکال ندارد.
مسأله 1413- اگر صفهای جماعت تا درب مسجد برسد، کسی که مقابل درب1، پشت صف ایستاده نمازش صحیح است2 و نیز نماز کسانی که پشت سر او اقتدا می کنند3 صحیح می باشد4، ولی نماز کسانی که دو طرف ایستاده اند و صف جلو را نمی بینند اشکال دارد5، بلکه باطل است.
1- سبحانی: کسی که در صحن مسجد مقابل در...
2- بهجت: و نیز نماز کسانی که با دیدن او، اقتدا می کنند، صحیح می باشد. [پایان مسأله]
3- زنجانی: و برخی از افراد صف جلو را می بینند...
4- گلپایگانی، نوری: و همچنین نماز کسانی که دو طرف او ایستاده اند و به او اتّصال دارند صحیح است ، اگر چه صف جلو را نبینند.
اراکی: و نماز کسانی که در دو طرف او ایستاده اند و صف جلو را نمی بینند اگر اتّصال برقرار باشد اشکال ندارد.
خوئی، تبریزی، سیستانی، وحید: بلکه نماز کسانی که در دو طرف ایستاده اند و از جهت مأموم دیگر اتّصال به جماعت دارند نیز صحیح است.
زنجانی: ولی نماز کسانی که دو طرف او ایستاده اند و هیچ یک از افراد صف جلو را نمی بینند، بنابراحتیاط صحیح نیست، و به طور کلی بنابراحتیاط در صحّت جماعت شرط است که حائلی مانع رویت تمام صف قبل نشده، بلکه لازم است لااقل یک نفر از صف جلویی دیده شود.
صافی: و احتیاط واجب آن است که کسانی که دو طرف او ایستاده اند اگر صف جلو را نبینند، اقتدا ننمایند.
فاضل: ولی کسانی که دو طرف او ایستاده اند و صف جلو را نمی بینند، بنابراحتیاط واجب اقتداء آنها صحیح نیست.
5- سبحانی: [پایان مسأله]
مکارم: رجوع کنید به ذیل مسأله 1411.
مظاهری: رجوع کنید به ذیل مسأله 1412.
مسأله 1414- کسی که پشت ستون ایستاده، اگر از طرف راست یا چپ بواسطه مأموم دیگر به امام متّصل نباشد، نمی تواند اقتدا کند1 بلکه اگر از دو طرف هم متّصل باشد ولی از صف جلو حتی یک نفر را هم نبیند جماعت او صحیح نیست.
1- خوئی، گلپایگانی، سیستانی، تبریزی، صافی، نوری، وحید: [پایان مسأله]
اراکی، فاضل: ولی اگر از طرف راست یا چپ متّصل باشد، می تواند اقتدا کند.
بهجت: ولی اگر از دو طرف یا یک طرف متّصل باشد و مأموم کسی را که امام را می بیند، مشاهده کند جماعتش صحیح است و منظور از دیدن امام، این است که اگر مأمومین نباشند، بتواند امام را ببیند ولی غیر از مأمومین، هر چه حائل شود، موجب فرادی شدن نماز است.
زنجانی: بلکه بنابراحتیاط اگر به واسطه مأموم دیگر هم متّصل باشد ولی از صف قبل هیچ کس را نبیند، نماز جماعتش صحیح نیست.
مکارم: [اگر] متّصل باشد، کافی است.
سبحانی: اگر از طرف راست یا چپ بواسطه ماموم دیگر به امام متّصل باشد و صف جلوتر را می بیند نماز او صحیح است.
مظاهری: رجوع کنید به ذیل مسأله 1412.
مسأله 1415- جای ایستادن امام باید از جای مأموم بلند تر نباشد ولی اگر مکان امام خیلی کمی بلندتر باشد1 اشکال ندارد2 و نیز اگر زمین سراشیب باشد و امام در طرفی که بلندتر است بایستد، در صورتی که سراشیبی آن زیاد نباشد (و طوری باشد که به آن زمین مسطح بگویند3) مانعی ندارد.
1- اراکی: یعنی اگر کمتر از یک وجب باشد...
بهجت: مثلاً کمتر از یک وجب...
سیستانی: اگر به مقدار ناچیز بلندتر باشد...
مظاهری: اگر مکان امام مقدار کمی (تقریبا چهار انگشت بسته) بلندتر باشد...
2- خوئی، تبریزی: جای ایستادن امام باید از جای مأموم به اندازه یک وجب متعارف بلندتر نباشد و اگر کمتر از یک وجب باشد اشکال ندارد...
وحید: جای ایستادن امام باید از جای ماموم بلندتر نباشد ولی اگر به مقدار کمی مانند کمتر از یک وجب بلندتر باشد اشکال ندارد...
مکارم: شرط دوم [از چیزهایی که در جماعت باید رعایت شود] بلندتر نبودن جای ایستادن امام از مأموم. جای ایستادن امام از جای مأموم بلندتر نباشد مگر به مقدار بسیار کم...
3- [قسمت داخل پرانتز در رساله آیات عظام: سیستانی و مظاهری نیست]
*****
سبحانی: مسأله- جای ایستادن امام نباید از جای ماموم از یک وجب بلندتر باشد .
مسأله 1416- اگر جای مأموم بلندتر از جای امام باشد درصورتی که بلندی به مقدار متعارف زمان قدیم باشد مثل آن که امام در صحن مسجد و مأموم در پشت بام بایستد اشکال ندارد ولی اگر مثل ساختمانهای چند طبقه این زمان باشد1، جماعت اشکال دارد.
1- سبحانی: که از جماعت دور است اشکال دارد.
*****
اراکی: مسأله- اگر جای مأموم بلندتر از جای امام باشد اشکال ندارد..
. گلپایگانی، خوئی، تبریزی، سیستانی، صافی، زنجانی: ولی اگر به قدری بلند باشد که نگویند اجتماع کرده اند، نماز جماعت صحیح نیست.
. وحید: ولی اگر به قدری بلندتر باشد که صدق جماعت مشکوک باشد نمی تواند قصد جماعت کند.
بهجت: مسأله- اگر مکان مأموم بلندتر از مکان امام باشد و سایر لوازم و شرایط اقتدا، رعایت شود، اشکال ندارد.
فاضل: مسأله- در صحّت اقتدا، وحدت اجتماع و اتّصال صفوف معتبر است بنابراین در ساختمان چند طبقه اگر طبقات فوقانی زیاد مرتفع نباشد و اتّصال صفوف و وحدت عرفی جماعت صدق کند اقتدا صحیح است و الا صحیح نیست.
مکارم: مسأله- بلندتر بودن جای مأموم از جای امام اشکال ندارد، ولی اگر امام در صحن مسجد بایستد و عده ای از مأمومین در بالکن و پشت بام و طوری باشد که به آن جماعت نگویند صحیح نیست، مثل این که امام در طبقه اول بایستد و مأمومین در بعضی از طبقات بالا که از جماعت دور است.
مظاهری: مسأله- اگر جای ماموم بلندتر از جای امام باشد در صورتی که بلندی به مقدار متعارف باشد مثل این که امام در صحن مسجد و ماموم در پشت بام بایستد اشکال ندارد.
1- این عنوان در رساله آیت الله زنجانی آمده است.
در رساله آیت الله سبحانی آمده است: دوم: بلند نبودن محل ایستادن امام.
مسأله 1417- اگر بین کسانی که در یک صف ایستاده اند بچه ممیّز یعنی بچه ای که خو ب و بد را می فهمد فاصله شود، چنانچه ندانند نماز او باطل است می توانند اقتدا کنند1.
این مسأله دررساله آیت الله بهجت نیست.
1- گلپایگانی، صافی: در صورتی که بدانند نماز او صحیح است می توانند اقتدا کنند و اگر شک در صحّت نماز او داشته باشند و فاصله زیاد باشد، که اتّصال بقیه صف به امام به وسیله آن طفل باشد اقتدا مشکل است بلی، فاصله شدن یک طفل مانع نیست هر چند نماز او باطل باشد.
*****
خوئی، تبریزی: مسأله- اگر بین کسانی که در یک صف ایستاده اند یک نفر که نمازش باطل است، فاصله شود می توانند اقتدا کنند، و اما اگر چند نفر که نمازشان باطل است، فاصله شوند یا از جهت دیگر فاصله زیادی باشد نمی توانند اقتدا کنند.
وحید: مسأله- اگر بین کسانی که در یک صف ایستاده اند یک نفر که نمازش باطل است یا بچه ممیزی که ندانند نماز او صحیح است فاصله شود در صورتی که از جهت ماموم دیگر اتّصال به جماعت نباشد –بنابراحتیاط واجب- نمی شود اقتدا کرد.
زنجانی: مسأله- اگر بین مأموم و امام یا بین مأموم و مأموم دیگری که واسطه اتّصال مأموم با امام است کمتر از مقدار اندام انسان در حال سجده – که حدود یک متر است – فاصله باشد، مانعی ندارد، ولی اگر بیش از این مقدار فاصله شود، جماعتش صحیح نیست، بنابراین اگر چند نفر که نمازشان باطل است فاصله شوند، نمی توانند اقتدا کنند و اگر در وسط نماز به مقدار اندام انسان در حال سجده فاصله شود، به احتیاط واجب قصد فرادی نموده نماز را تمام کند، بهر حال اگر شک داشته باشد که نماز امام یا مأمومین سمت راست یا سمت چپ یا جلو صحیح است یا نه، می تواند به جماعت خود ادامه دهد و اقتدا نماید و بچه ممیّز، یعنی بچه ای که خوب و بد را می فهمد، اگر شرایط نماز را رعایت کند، نمازش صحیح است و اگر شک داشته باشند که نمازش صحیح است یا نه، حکم به صحّت نمازش می شود.
سیستانی: مسأله- اگر واسطه اتّصال به جماعت، بچه ممیّز یعنی بچه ای که خوب و بد را می فهمد باشد، چنانچه ندانند نماز او باطل است می توانند اقتدا کنند و همچنین اگر شیعه اثنی عشری نباشد چنانچه نماز او بر طبق مذهب وی صحیح باشد.
مکارم: شرط سوم: [از چیزهایی که در جماعت باید رعایت شود] نبودن فاصله میان امام و مأموم، اگر یک یا چند قدم میان امام و مأموم یا مأمومین با یکدیگر فاصله باشد، به طوری که به آن جماعت گویند مانعی ندارد. بنابراین فاصله شدن یک یا دو نفر که نماز نمی خوانند مانعی ندارد ولی مستحبّ است صفوف کاملاً به هم متّصل باشد.
سبحانی: مسأله- اگر بین کسانی که در یک صف ایستاده اند بچه ای باشد می توانند اقتدا کنند .
مظاهری: مسأله- به واسطه بچه ای که نماز او صحیح است مامومین می توانند به یکدیگر متّصل شوند.
مسأله 1418- بعد از تکبیر امام اگر صف جلو آماده نماز و تکبیر گفتن آنان نزدیک باشد1، کسی که در صف بعد ایستاده، می تواند تکبیر بگوید2 ولی احتیاط مستحبّ آن است که صبر کند تا تکبیر صف جلو تمام شود.
این مسأله در رساله آیت الله بهجت نیست
1- اراکی: بعد از تکبیر امام اگر صف جلو آماده نماز باشد...
2- زنجانی: [پایان مسأله].
مظاهری: ولی مستحب است که صبر کند تا تکبیر صف جلو تمام شود.
*****
مکارم: مسأله- هنگامی که امام تکبیر می گوید و وارد نماز می شود در صورتی که صفهای جلوتر آماده نماز باشند، همه می توانند تکبیر بگویند و وارد نماز شوند و لازم نیست انتظار بکشند، تا صفهای جلو وارد نماز شوند بلکه انتظار کشیدن بر خلاف احتیاط است.
وحید: مسأله- بعد از تکبیر امام اگر صف جلو آماده نماز و تکبیر گفتن باشد کسی که در صف بعد ایستاده می تواند تکبیر بگوید ولی احتیاط مستحبّ آن است که صبر کند تا کسی یا کسانی که از صف جلو واسطه اتّصال او هستند تکبیر بگویند.
مسأله 1419- اگر بداند نماز یک صف از صفهایی جلو باطل است1، در صفهای بعد نمی تواند اقتدا کند، ولی اگر نداند نماز آنان صحیح است یا نه، می تواند اقتدا نماید.
این مسأله در رساله آیت الله بهجت نیست
1- مکارم: اگر صف جلو حایل شود، صفهای بعد نمی توانند اقتدا کنند.
*****
مظاهری: مسأله- اگر بداند نماز افرادی که او به واسطه آنها اتّصال دارد باطل است نمی تواند اقتدا کند ولی اگر شک داشته باشد می تواند اقتدا نماید.
مسأله 1420- هرگاه بداند نماز امام باطل است 1مثلاً بداند امام وضو ندارد، اگر چه خود امام ملتفت نباشد، نمی تواند به او اقتدا کند2.
این مسأله در رساله آیت الله سبحانی نیست.
1- مکارم: هر گاه ماموم بداند نماز امام قطعا باطل است...
2- زنجانی: ولی اگر نماز امام، برخی از شرایط را دارا نباشد یا با برخی از موانع همراه باشد که فقدان سهوی آن شرایط یا همراه بودن سهوی آن موانع نماز را باطل نمی کند، می توان به او اقتدا کرد، مثل آن که امام جماعت سهواً از قبله منحرف بوده و مقدار انحرافش به بیش از سمت راست یا سمت چپ قبله نرسیده باشد، یا سهواً با لباس نجس نماز بخواند، همچنین اگر امام برخی از کارهای نماز را ترک کند، و انجام آن کارها از سوی امام، بجای مأموم نباشد، بنابراین اگر امام به جهت فراموشی در رکعت سوم و چهارم تسبیحات اربعه را نخواند، یا در رکعت قبل، تمام یا قسمتی از حمد را نخوانده باشد، می تواند به او اقتدا کند، ولی در آن رکعتی که تمام یا قسمتی از حمد را نخوانده، نمی تواند به او اقتدا کند، اگر چه در حال رکوع بخواهد اقتدا کند.
مظاهری: ولی اگر اختلاف فتوا با یکدیگر داشته باشند گرچه از نظر او نماز امام باطل باشد می تواند اقتدا کند.
مسأله 1421- اگر مأموم بعد از نماز بفهمد که امام عادل نبوده یا کافر بوده، یا به جهتی نمازش باطل بوده1، مثلاً بی وضو نمازخوانده2، نمازش صحیح است3.
1- گلپایگانی، صافی، سبحانی، مظاهری: اگر ماموم بعد از نماز بفهمد که امام عادل نبوده، یا به جهتی نمازش باطل بوده...
2-سبحانی: ولی ماموم کلیۀ واجبات نماز جز قرائت را انجام داده باشد ...
3- بهجت: و همچنین اگر در اثناء نماز به یکی از این سه امر اطّلاع پیدا کرد، نیّت فرادی می کند و بقیّه نماز را می خواند و نمازش صحیح است.
زنجانی: و ظاهراً جماعت هم می باشد، بنابراین اگر چه سهواً پیش از امام سر از رکوع بردارد و به جهت تبعیّت از امام جماعت ، رکوع را زیاد کرده باشد نمازش باطل نمی شود، هر چند زیادی سهوی رکوع نیز در نماز فرادی نماز را باطل می سازد.
خوئی، تبریزی، وحید: درصورتی که مثل زیاد کردن رکوع از کارهایی که نماز فرادی را – ولو سهواً – باطل می کند نکرده باشد، نمازش صحیح است.
فاضل: نماز جماعت مأموم صحیح است.
[1] این عنوان در رساله آیت الله زنجانی آمده است.
در رساله آیت الله سبحانی آمده است: سوم: نبودن فاصله میان مامومین
1- این عنوان در رساله آیات عظام زنجانی و مکارم آمده است.
مسأله 1422- اگر در بین نمازشک کند که اقتدا کرده یا نه1، چنانچه در حالی باشد که وظیفه مأموم است مثلاً به حمد و سوره امام گوش می دهد باید 2 نماز را به جماعت تمام کند و اگر مشغول کاری باشد که هم وظیفه امام و هم وظیفه مأموم است3 مثلاً در رکوع یا سجده باشد، باید نماز را به نیّت فرادی تمام نماید.
این مسأله در رساله آیت الله بهجت نیست.
1- خوئی، تبریزی: اگر بنایش بر جماعت خواندن بوده و احتمال دهد که از روی فراموشی نیّت جماعت نکرده است...
سیستانی: چنانچه به نشانه هایی اطمینان پیدا کند که اقتدا کرده باید نماز را به جماعت تمام کند و در غیر اینصورت باید نماز را به نیّت فرادی تمام نماید.
مکارم: چنانچه در حالی باشد که اطمینان پیدا کند مشغول جماعت است، نماز را به جماعت تمام کند ولی اگر اطمینان پیدا نکند، باید نماز را به نیّت فرادی انجام دهد.
وحید: باید نماز را فرادی تمام کند مگر این که از جهت قرائنی اطمینان کند که نیت جماعت کرده است.
مظاهری: اگر بنایش بر جماعت خواندن بوده و احتمال دهد که از روی فراموشی نیت جماعت نکرده است نماز را به نیت جماعت تمام کند.
2- فاضل، تبریزی، نوری: می تواند...
3- گلپایگانی، صافی: هم وظیفه منفرد و هم وظیفه مأموم است...
*****
زنجانی: مسأله- اگر در بین نماز جماعت قبل از رکوع، شک کند که تکبیرة الاحرام را گفته یا نه، بنابراین می گذارد که نگفته و اگر اطمینان دارد که تکبیرة الاحرام را گفته و شک کند که نیّت جماعت کرده یا نه، باید نمازرا به نیّت فرادی تمام کند، هر چند قبل از نماز، بنای بر جماعت خواندن داشته و الان هم مشغول کاری باشد که مأمومین انجام می دهند، مثلاً به حمد و سوره امام گوش می دهد و اگر در رکوع یا بعد از آن شک کند که تکبیرة الاحرام را گفته یا نه، یا نیّت جماعت کرده یا نه، نماز را به جماعت تمام کرده و صحیح می باشد.
سبحانی: مسأله- اگر در بین نماز شک کند که اقتدا کرده یا نه چنانچه خود را در حالی دید و اطمینان پیدا کند که اقتدا کرده است نماز را به جماعت تمام کند و در غیر این صورت احتیاط آن است که نماز [را] به جماعت تمام و دو مرتبه به طور فرادی بخواند.
مسأله 1423- انسان در بین نماز جماعت می تواند نیّت فرادی کند1.
1- مظاهری: خواه از اول نیت داشته باشد یا نه و یا عذری برایش پیش بیاید یا نه.
*****
گلپایگانی، صافی: مسأله- احتیاط واجب آن است که در بین نماز جماعت تا ناچار نشود، نیّت فرادی نکند، بلی پیش از سلام امام بدون عذر می تواند نیّت فرادی نماید.
خوئی، تبریزی: مسأله- اگر مأموم در بین نماز بخواهد قصد انفراد نماید در صورتی که از اول نماز چنین قصدی نداشته، اشکال ندارد ولی اگر قبل از اول نماز قصد داشته است، مورد اشکال است.
سیستانی: مسأله- اگر مأموم در بین نماز بدون عذر قصد انفراد نماید، صحّت جماعتش محل اشکال است ولی نمازش صحیح است مگرآن که به وظیفه منفرد عمل نکرده باشد که بنابراحتیاط واجب باید نماز را اعاده کند ولی اگر چیزی را کم یا زیاد کرده باشد که در صورت عذر نمازرا باطل نکند اعاده لازم نیست. مثلاً اگر از اول نماز قصد انفراد را نداشته و قرائت را نخوانده، ولی در حال رکوع چنین قصدی برایش پیدا شود، در این صورت می تواند نمازش را به قصد انفراد تمام کند و لازم نیست که آن را اعاده نماید و همچنین اگر یک سجده را برای متابعت زیاد کرده باشد.
زنجانی: مسأله- احتیاط مستحبّ آن است که در بین نماز جماعت تا ناچار نشود نیّت فرادی نکند، ولی اگر نیّت فرادی کرد، اشکالی ندارد بلکه اگر از ابتدای نماز هم قصد داشته باشد که در بین نماز نیّت فرادی کند، نماز جماعتش اشکالی ندارد.
وحید: مسأله- عدول از جماعت از به فرادی در حال تشهّد قبل از سلام امام در حالی که از اول قصد عدول نداشته باشد اشکال ندارد و همچنین است قبل از تشهّد در صورت معذور باشد و در غیر این دو صورت محل اشکال است. چه از اول نیت عدول داشته باشد یا در اثناء قصد عدول کند. ولی اگر به وظیفه منفرد عمل کرده نمازش صحیح است و همچنین اگر بعد از گذشتن محل قرائت عدول کرده و از اول قصد انفراد نداشته نمازش از جهت ترک قرائت صحیح است.
مکارم: مسأله- بدون عذر نمی توان از جماعت جدا شد و نیّت فرادی کرد، خواه از اول تصمیم بر این کار داشته باشد یا در اثناء نماز.
سبحانی: مسأله- انسان در بین نماز جماعت بدون عذر نمی تواندنیت فرادی کند خواه از اول قصد داشته باشد یا نه.
بهجت: مسأله- انسان در بین نماز جماعتی که خواندن آن به جماعت، واجب نیست، بنابرأظهر می تواند نیّت فرادی کند ، اگر چه از اول نماز، قصد فرادی داشته باشد، مثلاً نیّت کند که دو نماز خود را با یک نماز امام بخواند، یعنی قصد کند که بین نماز، فرادی کند و زودتر تمام کند و دوباره نماز دوم را به او اقتدا کند، ولی ممکن است از جهت اخلال به نظم جماعت و اشتباه انداختن مأمومین ممنوع باشد.
مسأله 1424- اگر مأموم به واسطه عذری 1بعد از حمد و سوره امام نیّت فرادی کند لازم نیست حمد و سوره را بخواند2 ولی اگر پیش از تمام شدن حمد و سوره نیّت فرادی نماید، باید مقداری را که امام نخوانده بخواند3.
1- [عبارت «به واسطه عذری» در رساله آیت الله مظاهری نیست.]
2- سیستانی: ولی اگر بدون عذر باشد یا پیش از تمام شدن حمد و سوره نیّت فرادی نماید بنابراحتیاط واجب، لازم است همه حمد و سوره را بخواند.
3- صافی: بلکه بنابراحتیاط، مقداری را که امام خوانده نیز بخواند.
*****
خوئی: مسأله- اگر مأموم بعد از حمد و سوره امام نیّت فرادی کند بنابراحتیاط واجب باید تمام حمد و سوره را بخواند و اگر پیش از تمام شدن حمد و سوره نیّت فرادی نماید، لازم است مقداری را که امام خوانده نیز بخواند.
فاضل، تبریزی: مسأله- اگر مأموم بعد از حمد وسوره امام نیّت فرادی کند، لازم نیست حمد و سوره را بخواند ولی اگر پیش از تمام شدن حمد و سوره نیّت فرادی نماید. و یا بلافاصله پس از اقتدا قصد داشته که بعد از حمد و سوره امام نیّت فرادی نماید بنابراحتیاط واجب حمد و سوره را از اول بخواند.
. تبریزی: بنابراحتیاط مقداری را که امام خوانده نیز بخواند.
وحید: مسأله- اگر ماموم پیش از تمام شدن حمد و سوره امام نیت فرادی نماید واجب است حمد و سوره را بخواند هر چند مقداری از آن را امام خوانده باشد و همچنین –بنابراحتیاط واجب- اگر بعد از حمد و سوره امام پیش از رکوع نیت فردای کند.
زنجانی: مسأله- اگر مأموم بعد از حمد امام نیّت فرادی کند لازم نیست حمد را بخواند، ولی اگر پیش از تمام شدن حمد نیّت فرادی کند، باید مقداری را که امام نخوانده بخواند و احتیاط مستحبّ آن است که قبل از آن، قسمتی را که امام خوانده به نیّت مردد بین قرائت واجب نماز یا قرائت قرآن بخواند.
مسأله 1425- اگر در بین نماز جماعت نیّت فرادی نماید1، بنابراحتیاط واجب نباید دوباره نیّت جماعت کند2 ولی اگر3 مردد شود که نیّت فرادی کند یا نه و بعد تصمیم بگیرد نماز را با جماعت تمام کند، نمازش صحیح است4.
1-سبحانی: به خاطر عذر نیت فرادی نماید...
2- گلپایگانی، اراکی، خوئی، تبریزی، صافی، زنجانی، وحید: نمی تواند دوباره نیّت جماعت کند...
فاضل: نباید دوباره نیّت جماعت کند، حتی اگر بلافاصله بعد از نیّت انفراد باشد بنابراحتیاط واجب...
3- خوئی، تبریزی: بلکه اگر...
صافی: و اگر...
4- خوئی، تبریزی، صافی: صحّت جماعتش محل اشکال است.
وحید: جماعت او محل اشکال است.
نوری: نمازش خالی از اشکال نیست.
سبحانی: نماز او اشکال دارد.
*****
مکارم: مسأله- اگر در اثناء نماز به خاطر عذری نیّت فرادی کند، نمی تواند دوباره به جماعت برگردد و نیز اگر مردد شود که نیّت فرادی کند یا نکند و بعد تصمیم بگیرد نماز را به جماعت تمام کند جماعت او اشکال دارد.
سیستانی: مسأله- اگر در بین جماعت نیّت فرادی نماید، نمی تواند دوباره نیّت جماعت کند، و همچنین است بنابراحتیاط واجب اگر مردد شود که نیّت فرادی کند یا نه و بعد تصمیم بگیرد که نماز را با جماعت تمام کند.
مظاهری: مسأله- اگر در بین نماز جماعت نیت فرادی نماید نمی تواند نیت جماعت کند ولی اگر مردد شود که نیت فرادی کند یا نه، و بعد تصمیم بگیرد که نماز را با جماعت تمام کند اشکال ندارد.
مسأله 1426- اگر شک کند که نیّت فرادی کرده یا نه1، باید بنا بگذارد که نیّت فرادی نکرده است.
این مسأله در رساله آیات عظام بهجت و سبحانی نیست
1- وحید: اگر شک کند که در بین نماز نیت فرادی کرده یا نه...
1- این عنوان در رساله آیت الله زنجانی آمده است.
مسأله 1427- اگر موقعی که امام در رکوع است اقتدا کند و به رکوع امام برسد، اگر چه ذکر امام تمام شده باشد، نمازش به طور جماعت صحیح است1 و یک رکعت حساب می شود، اما اگر به مقدار رکوع خم شود و به رکوع امام نرسد2 نمازش به طور فرادی صحیح می باشد و باید آن را تمام نماید3.
1- گلپایگانی، خوئی، زنجانی، تبریزی، صافی، سیستانی: نمازش صحیح است...
2- مظاهری: یا شک کند که به رکوع امام رسیده یا نه، نمازش به طور فرادی صحیح می باشد و یک رکعت حساب می شود ولی می تواند آن را بشکند و در رکعت بعد اقتدا کند.
3- اراکی، خویئ، تبریزی، وحید: نمازش باطل است .
گلپایگانی، صافی: جماعت باطل است ولیکن احتیاط آن است که سر از رکوع بردارد و آن را یک رکعت حساب نموده و نماز را فرادی تمام کند و بعد دوباره بخواند، اگر چه حکم به صحّت نماز بعید نیست.
زنجانی: بنابراحتیاط نمازش باطل می شود. در این صورت بنابراحتیاط مستحبّ ابتدا نماز را تمام کند، سپس دوباره بخواند.
سیستانی: می تواند نمازش را فرادی تمام کند و می تواند برای رسیدن به رکعت بعد نماز را قطع کند.
فاضل: جماعتش باطل است ولی نماز او به صورت فرادی صحیح است لذا آن را رکوع رکعت اول حساب کند و نماز خود را ادامه دهد هرچند احتیاط مستحبّ اعاده این نماز است.
مکارم: نمازش را به طور فرادی تمام کند و بنابراحتیاط واجب اعاده نماید، همچنین اگر شک کند به رکوع امام رسیده یا نه.
سبحانی: نمازش را به نیت فرادی تمام کند و احتیاطا دوباره بخواند.
مسأله 1428- اگر موقعی که امام در رکوع است اقتدا کند و به مقدار رکوع خم شود و شک کند1 که به رکوع امام رسیده یا نه، نمازش صحیح است وفرادی می شود2.
1- گلپایگانی، صافی: پیش از ذکر رکوع شک کند...
2- خوئی، اراکی، تبریزی، وحید: نمازش باطل است.
گلپایگانی، صافی: جماعت باطل است و مطابق احتیاطی که در مسأله پیش گفته شد، عمل نماید اگر چه حکم به صحّت نماز چنانچه گذشت بعید نیست ولی اگر در حال اشتغال به ذکر رکوع یا بعد از آن شک کند، جماعت او محکوم به صحّت است.
بهجت: بنابراحتیاط فرادی می شود.
فاضل: حکم مسأله قبل را دارد.
زنجانی: نمازش باطل می شود و بنابراحتیاط مستحبّ نماز را تمام کند، دوباره بخواند.
سیستانی: چنانچه شکّش بعد از تمام شدن رکوع باشد جماعتش صحیح است و در غیر این صورت می تواند نماز را فرادی تمام کند و می تواند برای رسیدن به رکعت بعد نماز را قطع کند.
سبحانی: نمازش را به نیت فرادی تمام کند و دوباره بخواند.
مکارم، مظاهری: رجوع کنید به ذیل مسأله 1427.
مسأله اختصاصی
مکارم: مسأله 1252- در رکعتهای دیگر نماز (غیر از رکعت اول) نیز باید خود را به رکوع امام برساند وگرنه جماعت او اشکال دارد.
مسأله 1429- اگر موقعی که امام در رکوع است اقتدا کند و پیش از آن که به اندازه رکوع خم شود ، امام سر از رکوع بردارد1 ، می تواند نیّت فرادی کند یا صبر کند تا امام برای رکعت بعد برخیزد2 و آن را رکعت اول نماز خود حساب کند، ولی اگر برخاستن امام به قدری طول بکشد که نگویند این شخص نماز جماعت می خواند، باید نیّت فرادی نماید.
این مسأله در رساله آیت الله سبحانی نیست
1- وحید: باید امام به سجده رود و رکعت بعد امام را رکعت اول خود قرار دهد و بنابراحتیاط واجب بعد از متابعت امام بایستد و تکبیر را به قصد قربت مطلقه -اعم از تکبیرة الاحرام و ذکر- بگوید.
مظاهری: باید نماز را فرادی تمام کند ولی می تواند نماز را بشکند و رکعت بعد اقتدا کند.
2- گلپایگانی، صافی: بنابراحتیاط واجب بایدبایستد تا امام برای رکعت بعد برخیزد...
خوئی، تبریزی: بنابر احتیاط واجب بایدقصد فرادی بنماید.
سیستانی: مخیر است نماز را فرادی تمام کند یا این که همراه امام به قصد قربت مطلقه به سجده رود و بعد درحال ایستادن تکبیر را به قصد اعم از تکبیرة الاحرام و ذکر مطلق تجدید کرده، نماز را به جماعت بخواند یا برای رسیدن به رکعت بعد نماز را قطع کند.
بهجت: می تواند نیّت فرادی کند یا می تواند صبر کند تا در رکعت بعد، به امام ملحق شود، و در صورت محلق شدن ، تکبیر دیگر لازم نیست.
مکارم: نیّت فرادی می کند و نمازش صحیح است و اعاده ندارد.
زنجانی: بنابراحتیاط باید نماز را به صورت فرادی تمام کند. [پایان مسأله]
مسأله 1430- اگر اول نماز یا بین حمد و سوره اقتدا کند1 و 2 پیش از آن که به رکوع رود، امام سر از رکوع بردارد نماز او به طور جماعت صحیح است3 و باید رکوع کند و خود را به امام برساند.
این مسأله دررساله آیات عظام بهجت و سبحانی نیست
1- مکارم: و خود را به رکوع امام نرساند، جماعت او صحیح نیست ، مگر این که عذری داشته باشد.
2- خوئی، زنجانی، سیستانی: و اتفاقاً...
3- گلپایگانی، صافی: چنانچه عمداً رکوع خود را تأخیر نینداخته نماز او صحیح است و الا احتیاط لازم آن است که نماز را تمام کند و دوباره بخواند.
خوئی، سیستانی، تبریزی، زنجانی: نماز او صحیح است (زنجانی: و جماعت هم حساب می شود و باید در سجده خود را به امام برساند.)
وحید: در صورتی که در تأخیر معذور باشد نماز و جماعت او صحیح است.
مسائل اختصاصی
بهجت: مسأله 1149- چنانچه مأموم بترسد که اگر ملحق به صف شود و اقتدا کند، امام سر از رکوع بردارد، می تواند در همان مکانی که ایستاده، اقتدا کند و تکبیر بگوید و به رکوع برود به شرط آن که مانعی از اقتدا در آن مکان نباشد مثل وجود حائل یا بلند بودن جای امام، بنابراین دور بودن فاصله بین مأموم و امام یا صف جماعت بنابرأظهر، مانع از اقتدا نیست، پس مأموم، بعد از رسیدن به رکوع امام در حال رکوع و یا بعد از رکوع و بنابراحتیاط بعد از سجود – ولو به چند دفعه حرکت – خود را به امام یا صف، ملحق می کند، و بنابراحتیاط واجب در حال ذکر حرکت نکند و اگر توانست راه رفتن را بعد از سجده تأخیر بیندازد، این کار را می کند، ولی در هر صورت، طی کردن این فاصله نباید فعل کثیر حساب شود.
بهجت: مسأله 1150- اگر کسی بعد از سربرداشتن امام از رکوع رسید، می تواند به امام اقتدا کند و تکبیرة الاحرام بگوید، اما رکوع به جا نیاورد ولی در یک سجده یا دو سجده، امام را متابعت کند و در رکعت بعد، که امام بر می خیزد، رکعت اول مأموم حساب می شود و بنابرأظهر، تجدید تکبیرة الاحرام لازم نیست.
مسأله 1431- اگر موقعی برسد که امام مشغول خواندن تشهّد آخر نماز است چنانچه بخواهد به ثواب جماعت برسد،باید بعد از نیّت و گفتن تکبیرة الاحرام بنشیند و تشهّد را با امام بخواند 1ولی سلام رانگوید2 و صبر کند تا امام سلام نماز را بدهد3.بعد بایستد و بدون آن که دوباره نیّت کند و تکبیر بگوید4، حمد و سوره را بخواند5 و آن را رکعت اول نماز خود حساب کند6.
این مسأله دررساله آیت الله سبحانی نیست
1-وحید: تشهّد را بنا براحتیاط واجب به نیت قربت مطلقه –اعم از وجوب وشهادت مستحبّ-با امام بخواند ...
2- سیستانی: باید بعد از نیّت و گفتن تکبیرة الاحرام بنشیند و می تواند تشهّد را به قصد قربت مطلقه با امام بخواند ولی سلام را بنابراحتیاط واجب نگوید...
3- بهجت: و بنابراحتیاط مستحبّ در این حال به صورت تجافی بنشیند، که توضیح آن خواهد آمد...
4-مظاهری:بدون آنکه دوباره تکبیربگوید...
5- زنجانی: حمد را بخواند...
6- بهجت: و همچنین بنابرأظهر، در غیر تشهّد رکعت آخر هم، می تواند چنین کند.[1] این عنوان در رساله آیت الله زنجانی آمده است.
مسأله 1432- مأموم نباید جلوتر از امام بایستد1 و اگر مساوی او هم بایستد اشکال دارد و به احتیاط واجب باید کمی عقب تر از امام بایستد2، اگر چه قد او بلندتر از امام باشد که در رکوع و سجود سرش جلوتر از امام باشد. 1- سبحانی: و احتیاط این است که مساوی نباشد بلکه کمی عقب تر بایستد[پایان مسأله] 2- اراکی: به طوری که اعضاء سجده هم عقب تر باشد. [پایان مسأله] ***** گلپایگانی: مسأله- مأموم نباید جلوتر از امام بایستد و اگر مساوی
او بایستد اشکال ندارد ولی اگر قد او بلندتر از امام است، بنابراحتیاط واجب
باید طوری بایستد که در رکوع و سجود جلوتر از امام نباشد. خوئی، زنجانی، تبریزی،صافی: مسأله- مأموم نباید جلوتر از امام بایستد و بنابراحتیاط واجب. اگر مأموم یک مرد باشد قدری عقب تر در طرف راست امام بایستد* و اگر متعدد باشند، پشت سر امام بایستند* و د رصورت اول قد او بلندتر از امام است بنابراحتیاط واجب باید طوری بایستد که در رکوع و سجود جلوتر از امام نباشد. . زنجانی، تبریزی: بنابراحتیاط ... * تبریزی: و بعید نیست که جایز باشد با امام برابر بایستد ولو قد او بلندتر از امام باشد و اگر متعدد باشند، پشت سر امام بایستند. * صافی: اگر مأموم یک نفر باشد در طرف راست امام، قدری عقب تر بایستد... * زنجانی: چنانچه در مسأله [1480] خواهد آمد... . زنجانی: بنابراحتیاط باید طوری بایستد که سر او در رکوع و سجود جلوتر از امام نباشد. فاضل، نوری: مسأله- مأموم نباید جلوتر از امام بایستد و
بنابراحتیاط واجب قدری عقب تر از امام بایستد و چنانچه قامت او بلندتر از
امام باشد به طوری که عقب تر از امام می ایستد، اما در رکوع و سجودش جلوتر
از امام باشد اشکال ندارد.. . نوری: چنانچه قد او بلند تر از امام باشد، بنابراحتیاط واجب باید طوری بایستد که دررکوع و سجود نیز جلوتر از امام نباشد. وحید: مسأله- مأموم نباید جلوتر از امام بایستد و بنابراحتیاط واجب اگر
ماموم یک مرد باشد در طرف راست امام بایستد و لازم نیست عقب تر از امام
باشد مگر در صورتی که قد او بلندتر از امام باشد که بنابراحتیاط واجب باید
طوری بایستد که در رکوع و سجود جلوتر از امام نباشد و اگر ماموم متعدد باشد
حکم آن در مسأله [1480] بیان شده است. سیستانی: مسأله- مأموم نباید جلوتر از امام بایستد بلکه احتیاط
واجب آن است که اگر مأموم متعدد باشند، مساوی امام نایستد ولی اگر مأموم یک
مرد باشد اشکال ندارد که مساوی امام بایستد. مکارم: شرط چهارم: [از چیزهایی که در جماعت باید رعایت شود].مأموم
جلوتر از امام نایستد . اگر مأموم در ابتدای جماعت یا در اثناء، جلوتر
بایستد جماعت او باطل می شود . احتیاط این است که مساوی هم نایستد، بلکه
کمی عقب تر قرار گیرد و این عقب تر بودن در تمام حالات نماز مراعات گردد
حتی در حالت رکوع و سجود. بهجت: مسأله- مأموم نباید بنابرأظهر جلوتر از امام بایستد و أظهر این
است که می تواند مساوی امام بایستد ولی احتیاط دراین است که مساوی هم
نایستد بلکه از امام عقب تر باشد، و أفضل آن است که اگر مأموم یک نفر است،
در طرف راست امام بایستد و اگر بیشتر هستند، پشت سر او قرار بگیرند. مظاهری: مسأله- مأموم
نباید جلوتر از امام بایستد بلکه باید مساوی یا قدری عقب تر از امام بایستد
و چنانچه قد او بلند تر از امام باشد به طوری که در رکوع و سجودش جلوتر از
امام قرار می گیرد اشکال ندارد. مسأله 1433- در نماز جماعت باید بین مأموم و امام پرده و مانند آن که پشت آن دیده نمی شود فاصله نباشد1 و همچنین است بین انسان و مأموم دیگری که انسان بواسطه او به امام متّصل شده است2،
ولی اگر امام مرد و مأموم زن باشد چنانچه بین آن زن و امام یا بین آن زن و
مأموم دیگری که مرد است و زن بواسطه او به امام متّصل شده است پرده و
مانند آن باشد اشکال ندارد. 1- گلپایگانی، صافی: بلکه بنابراحتیاط لازم شیشه و مانندآن نیز فاصله نباشد... نوری: بلکه شیشه و مانند آن نیز نباید فاصله باشد... مظاهری: در نماز جماعت باید بین ماموم و امام پرده و شیشه و مانند آنها فاصله نباشد... 2- فاضل: ولی اگر مأموم زن باشد و امام مرد، فاصله شدن پرده و
مانند آن اشکال ندارد و فاصله شدن پرده و مانند آن بین زن و مأموم دیگری که
مرد است و زن بواسطه او به امام متّصل شده است اشکال ندارد. مکارم: رجوع کنید به ذیل مسأله 1411. ***** خوئی، سیستانی، تبریزی، وحید: مسأله- اگر امام مرد و ماموم زن باشد چنانچه بین آن زن و
امام یا بین آن زن یا ماموم دیگری که مرد است و زن به واسطه او به امام
متّصل شده است پرده و مانند ان باشد اشکال ندارد. زنجانی: مسأله- در صحّت جماعت شرط است که بین امام و مأموم و
همچنین بین مأموم و مأموم دیگری که واسطه بین مأموم و امام است، حائلی
نباشد، (مراد از حائل، چیزی است که مانع از دیدن شود، مانند پرده و دیوار و
امثال اینها، بلکه به احتیاط مستحبّ شیشه هم در بین نباشد) پس اگر در تمام
احوال نماز یا بعض آن بین امام و مأموم یا بین مأموم و مأموم دیگری که
واسطه اتّصال است، حائلی باشد که مانع دیدن شود ، جماعت باطل است. ولی اگر
امام مرد و مأموم زن باشد، چنانچه بین آن زن و امام یا بین زن و مأموم
دیگری که مرد است و زن بواسطه او به امام متّصل شده است، پرده و دیوار و
مانند آن حائل شود، اشکال ندارد. مسأله 1434- اگر
بعد از شروع به نماز بین مأموم و امام ، یا بین مأموم و کسی که مأموم
بواسطه او متّصل به امام است، پرده یا چیز دیگری که پشت آن را نمی توان دید
فاصله شود1، نمازش فرادی می شود و صحیح است2. این مسأله در رساله آیات عظام: مکارم و سبحانی نیست. 1- مظاهری: پرده یا چیز دیگری فاصله شود... 2- خوئی، سیستانی، تبریزی، زنجانی: پرده یا چیز دیگری حائل شود، جماعت باطل می شود و لازم است مأموم به وظیفه منفرد عمل نماید. گلپایگانی، صافی، فاضل: نمازش قهراً فرادی می شود و باید به وظیفه فرادی عمل نموده و نماز را تمام کند. وحید: پرده یا چیز دیگری حائل شود جماعت باطل و نماز ش فرادی می شود و باید به وظیفه منفرد عمل نماید. مسأله 1435- اگر بین
جای سجده مأموم و جای ایستادن امام به قدر گشادی بین دو قدم فاصله باشد
اشکال ندارد و نیز اگر بین انسان به واسطه مأمومی که جلوی او ایستاده1
و انسان به وسیله او به امام متّصل است به همین مقدار فاصله باشد نمازش
اشکال ندارد و احتیاط مستحبّ آن است که جای سجده مأموم با جای کسی که جلوی
او ایستاده، هیچ فاصله نداشته باشد. این مسأله در رساله آیت الله سبحانی نیست. 1- نوری: اگر بین انسان و مأمومی که جلوی او ایستاده... مکارم: رجوع کنید به ذیل مسأله 1417. ***** گلپایگانی، صافی: مسأله- احتیاط واجب آن است که بین جای سجده مأموم و جای ایستادن امام بیشتر از یک قدم فراخ. فاصله نباشد و نیز اگر انسان بواسطه مأمومی که جلوی او
ایستاده به امام متّصل باشد، بنابراحتیاط واجب باید فاصله جای سجده اش
ازجای ایستادن او بیشتر از یک قدم فراخ* نباشد. و احتیاط مستحبّ آن است که جای سجده مأموم با جای کسی که جلوی او ایستاده* بیشتر از یک قدم معمولی فاصله ای نداشته باشد.. . اراکی: بیشتر از یک قدم معمولی «یک گام»... . فاضل: بیشتر از یک قدم معمولی... * اراکی، فاضل: بیشتر از یک قدم معمولی... *فاضل: هیچ فاصله ای نداشته باشد. . صافی: و بهتر این است که هیچ فاصله نداشته باشد. خوئی، تبریزی: مسأله- احتیاط واجب آن است که بین جای سجده مأموم و جای ایستادن امام به اندازه یک متر. فاصله نباشد*، و همچنین است اگر انسان بواسطه مأمومی که جلوی او ایستاده به امام متّصل باشد .و احتیاط مستحبّ آن است که جای سجده مأموم با جای کسی که جلوی او ایستاده هیچ فاصله ای نداشته باشد. .سیستانی: بیشتر از یک قدم... *وحید: اقوی آن است که بین جای سجده ماموم و جای ایستادن امام بیش از اندازه ای که به یک قدم بلند طی می شود فاصله نباشد... . سیستانی: احتیاط مستحبّ آن است که جای ایستادن مأموم با جای ایستادن
کسی که جلوی او ایستاده، بیش از اندازه جسد انسان در حالی که به سجده می
رود فاصله نداشته باشد. زنجانی: مسأله- لازم است بین امام و مأموم بیش از مقدار اندام انسان در حال سجده فاصله نباشد، و بنابراحتیاط واجب
کمتر ازاین مقدار باشد و همچنین است اگر انسان بواسطه مأمومی که جلوی او
قرار دارد به امام متّصل باشد و احتیاط مستحبّ آن است که جای سجده مأموم با
جای ایستادن کسی که جلوی او ایستاده، هیچ فاصله نداشته باشد. بهجت: مسأله- باید بین جای سجده مأموم و جای ایستادن امام به قدر یک
انسان که به سجده رفته است، فاصله نباشد، بنابراین اگر بین آن دو، این
مقدار فاصله بود – یعنی از سر تا نوک انگشتان پای یک نفر که در سجده است –
بنابرأظهر نماز جماعت اشکال دارد، و همچنین اگر بین انسان و مأمومی که جلوی
او ایستاده و به وسیله او به امام متّصل است به همین مقدار فاصله باشد
نمازش اشکال دارد و احتیاط مستحبّ آن است که جای سجده مأموم با جای کسی که
جلوی او ایستاده هیچ فاصله نداشته باشد، و اگر فاصله به قدر یک گام متعارف و
معمولی باشد، بنابرأظهر اشکالی ندارد. مظاهری: مسأله- اگر بین ماموم و امام و یا کسی که مأموم به
واسطه او به امام متّصل است یک قدم بزرگ (تقریبا یک متر و نیم ) فاصله باشد
اشکال ندارد و اگر سهوا یا جهلا فاصله بیشتر باشد نمازش به طور فرادی صحیح
است (در اتّصال از جلو، فاصله را باید از جای سجده مأموم تا جای ایستادن
امام و یا کسی که ماموم به واسطه او به امام متّصل است حساب کرد.) مسأله 1436- اگر مأموم بواسطه کسی که طرف راست یا چپ او اقتدا کرده به امام متّصل باشد و از جلو به امام متّصل نباشد1، چنانچه به اندازه گشادی بین دو قدم هم فاصله داشته باشند نمازش صحیح است2. این مسأله در رساله آیات عظام مکارم، سبحانی و مظاهری نیست. 1- خوئی، تبریزی: بنابراحتیاط واجب باید با کسی که در طرف راست یا چپ او اقتدا کرده یک متر فاصله نداشته باشد. گلپایگانی، صافی: بنابراحتیاط واجب باید با کسی که در طرف راست یا چپ او اقتدا کرده بیشتر از یک قدم فراخ فاصله نداشته باشد. سیستانی: بنابراحتیاط واجب باید با کسی که در طرف راست یا چپ او اقتدا کرده بیشتر از یک قدم فاصله نداشته باشد. وحید:
بنابراحتیاط واجب باید با کسی که در طرف راست یا چپ او اقتدا کرده بیشتر
از اندازه ای که به یک قدم بلند طی می شود فاصله نداشته باشد. زنجانی: بنابراحتیاط واجب باید با کسی که واسطه اتّصال است، کمتر از مقدار اندام انسان در حال سجده ، فاصله داشته باشد. 2- اراکی: چنانچه بیش از اندازه گشادی بین دو قدم فاصله نداشته باشند نمازش صحیح است. فاضل: چنانچه بیشتر از یک قدم معمولی فاصله نداشته باشد، نمازش صحیح است. بهجت: چنانچه کمتر از مقداری که در مسأله فوق گفته شد [به قدر یک انسان که به سجده رفته است ] فاصله داشته باشد نماز و جماعتش صحیح است. مسأله 1437- اگر
در نماز، بین مأموم و امام یا بین مأموم و کسی که مأموم بواسطه او به امام
متّصل است بیشتر از یک قدم بزرگ فاصله پیدا شود نمازش فرادی می شود و صحیح
است1. این مسأله در رساله آیت الله مکارم نیست. 1- نوری: و قصد فرادی هم لازم نیست. گلپایگانی، صافی: بیشتر ازیک قدم فاصله پیدا شود نمازش صحیح است و قهراً فرادی می شود و قصد فرادی هم لازم نیست. خوئی، تبریزی: یک متر فاصله پیدا شود، باید قصد انفراد کند و نمازش صحیح است. فاضل: بیشتر از یک قدم فاصله پیدا شود نمازش فرادی می شود و صحیح است. سیستانی: بیشتر از یک قدم فاصله پیدا شود می تواند نمازش را به قصد انفراد ادامه دهد. زنجانی: بیشتر ازمقدار اندام انسان فاصله شود، نمازش فرادی می شود، و
بنابراحتیاط مستحبّ فوراً قصد فرادی کند و اگر به اندازه اندام انسان
فاصله شود بنابراحتیاط واجب فوراً قصد فرادی نماید نمازرا تمام کند. بهجت: به مقدار فوق [به قدر یک انسان که به سجده رفته است] فاصله پیدا شود، نمازش فرادی می شود و صحیح است. سبحانی: بیشتر از یک قدم بلند فاصله پیدا شود نمازش قهرا فرادی می شود و صحیح است . مظاهری: رجوع کنید به ذیل مسأله 1435. ***** وحید: مسأله- اگر در نماز بین مأموم و امام یا بین ماموم و
مامومی که جلوی او ایستاده بیشتر از اندازه ای که یک قدم بلند طی می شود
فاصله پیدا شود جماعت باطل و نماز را فرادی بخواند و همچنین است
بنابراحتیاط واجب اگر بین ماموم و مامومی که از طرف راست یا چپ، واسطه
اتّصال است این فاصله پیدا بشود. مسأله 1438- اگر نماز همه کسانی که در صف جلو هستند تمام شود1 یا همه نیّت فرادی نمایند2، اگر فاصله به اندازه یک قدم بزرگ نباشد3 نماز صف بعد به طور جماعت صحیح و اگر بیشتر از این مقدارباشد فرادی می شود و صحیح است4. این مسأله در رساله آیت الله مکارم نیست 1- خوئی، تبریزی: چنانچه فوراً برای نماز دیگری به امام اقتدا کنند جماعت صف بعد صحیح است. زنجانی: چنانچه فوراً برای نماز دیگری به امام اقتدا نکنند، نماز او
فرادی می شود، بلکه بنابراحتیاط اگر صف جلو فوراً هم اقتدا کنند، قصد
فرادی نماید، نماز را تمام کند. سیستانی: و فوراً برای نماز دیگری به امام اقتدا نکنند جماعت صف
بعد باطل می شود بلکه اگر هم فوراً اقتدا بکنند صحّت جماعت صف بعد محل
اشکال است. مظاهری: نماز صف بعد فردای می شود و صحیح است .[پایان مسأله] 2- اراکی: نماز صف بعد فرادی می شود مگر آن که افراد صف جلو فوراً برای نماز دیگری به امام اقتدا کنند. گلپایگانی، صافی: نمازصف بعد فرادی می شود هر چند صف جلو فوراً برای نماز دیگری به امام اقتدا کنند. بهجت: چنانچه فاصله به اندازه فوق [به قدر یک انسان که به سجده
رفته است] نباشد، نماز صف بعد به طور جماعت صحیح و گرنه نمازشان فرادی می
شود و صحیح است. سبحانی: نماز صف بعد فرادی می شود و بهتر است قصد فرادی نیز کنند. 3- فاضل: اگر فاصله به اندازه یک قدم معمولی بیشتر نباشد... 4- فاضل: فرادی میشود و باید طبق وظیفه فرادی نماز خود را تمام کنند. ***** وحید: مسأله- اگر نماز همه کسانی که در صف جلو هستند تمام شود چنانچه
فاصله بین کسانی که در صف بعد هستند با کسانی که در صف جلوتر از کسانی که
نمازشان تمام شده کمتر یا به اندازه ای که به یک قدم بلند طی می شود باشد و
فورا صفی که نمازشان تمام شده برای نماز دیگری به امام اقتدا کنند جماعت
صف بعد صحیح است و اگر فاصله بیشتر ز این حد باشد جماعت صف بعد باطل و نماز آنها فرادی می شود. مسأله 1439- اگر دررکعت دوم اقتدا کند1، قنوت و تشهّد را با امام می خواند و احتیاط ان است که موقع خواندن تشهّد 2
انگشتان دست و سینه پا را به زمین بگذارد و زانوها را بلند کند و باید بعد
از تشهّد با امام برخیزد و حمد و سوره را بخواند و اگر برای سوره وقت
ندارد، حمد را تمام کند3 و در رکوع یا سجده خود را به امام برساند4، یا نیّت فرادی کند و نمازش صحیح است5 ولی اگر در سجده به امام برسد، بهتر است که احتیاطاً نمازرا دوباره بخواند. 1- گلپایگانی، خوئی، صافی، زنجانی، سیستانی، تبریزی: لازم نیست حمد و سوره را بخواند ولی... 2- سبحانی: موقع خواندن تشهّد نیم خیز بنشیند یعنی... بهجت: اگر در رکعت دوم اقتدا کند، مستحبّ است قنوت و تشهّد را
با امام بخواند و احتیاط مستحبّ آن است که موقع خواندن تشهّد، به حال تجافی
بنشیند، یعنی... 3- زنجانی: باید بعد از تشهّد با امام برخیزد و حمد را بخواند و اگر برای سوره وقت ندارد آن را نخواند... 4- گلپایگانی، صافی: در رکوع خود را به امام برساند و اگر درک رکوع
هم نمی کند، احتیاط واجب آن است که حمد را تمام کند و در سجده خود را به
امام برساند، ولی اگر در سجده به امام برسد، بهتر است که نماز را دوباره
بخواند. خویی، تبریزی: در رکوع خود را به امام برساند و اگر در رکوع به امام نرسد بنابراحتیاط واجب قصد انفراد نماید زنجانی: در رکوع خود را به امام برساند و اگر در رکوع به امام نرسد، در سجده خود را به امام برساند و ظاهراً کافی است. سیستانی: در رکوع خود را به امام برساند و اگر برای تمام حمد وقت
ندارد، می تواند حمد را قطع کند و با امام به رکوع رود ولی احتیاط مستحبّ
دراین صورت آن است که نماز را به نیّت فرادی تمام کند. بهجت: در رکوع خود را به امام برساند و چنانچه طوری است که اگر
بخواهد حمد را بخواند و یا تمام کند به رکوع امام نمی رسد أظهر تمام کردن
حمد است، اگر چه احتیاط در قصد فرادی است. مکارم: در رکوع خود را به امام برساند. [پایان مسأله] سبحانی: و اگر نمی داند که به امام در رکوع نمی رسد نیت فرادی کند و نمازش صحیح است. 5- اراکی، فاضل: [پایان مسأله]. ***** مظاهری: مسأله- اگر در رکعت دوم اقتدا کند در قنوت و تشهّد از
امام متابعت می کند و بهتر است موقعی که امام تشهّد را می خواند نیم خیز
بنشیند و تشهّد را نیز بخواند و بعد از تشهّد با امام برخیزد و حمد و سوره را بخواند و اگر برای سوره وقت ندارد حمد را تمام کند و در رکوع یا سجده خود را به امام برساند. وحید: مسأله- اگر در رکعت دوم اقتدا کند حمد و سوره از او ساقط است و
قبل از امام نباید به رکوع برود و قبل از تشهّد امام هم نباید برخیزد و می
تواند قنوت و تشهّد را با امام بخواند و احتیاط واجب آن است که موقع تشهّد
امام انگشتان دست و سینه پا را به زمین بگذارد و زانوها را بلند کند و باید
با امام برخیزد و حمد و سوره را بخواند و اگر برای سوره وقت ندارد حمد را
تمام کند و در رکوع خود را به امام برساند و اگر در رکوع به امام نرسد
–بنابراحتیاط واجب- قصد انفراد نماید. مسأله 1440- اگر
موقعی که امام در رکعت دوم نماز چهار رکعتی است اقتدا کند، باید در رکعت
دوم نمازش که رکعت سوم امام است بعد از دو سجده بنشیند و تشهّد را به مقدار
واجب بخواند 1و برخیزد و چنانچه برای گفتن سه مرتبه تسبیحات وقت ندارد، یک مرتبه بگوید و دررکوع یا سجده خود را به امام برساند2. 1- مظاهری: و تشهّد را بخواند... 2- بهجت: واگر یک مرتبه تسبیحات را هم وقت ندارد، کمتر از آن بگوید
و به رکوع امام برسد و اگر اصلاً وقت ندارد، قریب است که هیچ ذکر نگوید و
با امام رکوع کند، اگر چه احتیاط در قصد انفراد و اتمام است. خوئی، تبریزی، سیستانی، مکارم: باید یک مرتبه بگوید و در رکوع خود را به امام برساند. زنجانی: در رکوع خود را به امام برساند، و اگر دررکوع به امام نرسد، در سجده خود را به امام برساند. وحید: در رکوع خود را به امام برساند و اگر در رکوع به امام نرسید –بنابراحتیاط واجب- قصد انفراد نماید. سبحانی: در رکوع خود را به امام برساند و اگر نرسید نماز او فرادی می شود. مسأله 1441- اگرامام در رکعت سوم یا چهارم باشد و مأموم بداند1 که اگر اقتدا کند و حمد را بخواند به رکوع امام نمی رسد، بنابر احتیاط واجب باید2 صبر کند تا امام به رکوع رود، بعد اقتدا نماید. 3 1- وحید: بلکه چنانچه احتمال هم بدهد... 2- زنجانی: بنابراحتیاط ... 3- مظاهری: می تواند صبر کند تا امام به رکوع رود بعد اقتدا نماید و
می تواند هم اقتدا کند و حمد را بخواند و در رکوع یا سجده خود را به امام
برساند. بهجت: رجوع کنید به ذیل مسأله 1442. مسأله 1442- اگر در رکعت سوم یا چهارم1 امام
اقتدا کند، باید حمد و سوره را بخواند و اگر برای سوره وقت ندارد، باید حمد
را تمام کند و در رکوع یا سجده خود را به امام برساند2 ولی اگر در سجده به امام برسد، بهتر است که احتیاطاً نماز را دوباره بخواند. 1- خوئی، تبریزی، سیستانی: اگر در حال قیام رکعت سوم یا چهارم... 2- اراکی، مظاهری: [پایان مسأله]. گلپایگانی، صافی: در رکوع خود را به امام برساند و اگر درک رکوع
هم نمی کند، احتیاط واجب آن است که حمد را تمام کند و در سجده خود را به
امام برساند ، ولی اگر در سجده به امام برسد، بهتر است که نماز را دوباره
بخواند. خوئی، تبریزی: در رکوع خود را به امام برساند و اگر در رکوع به امام نرسد، بنابراحتیاط واجب قصد انفراد کند. سیستانی: در رکوع خود را به امام برساند و اگر برای تمام حمد وقت ندارد، می تواند حمد را قطع کند و با امام رکوع رود ولی احتیاط مستحبّ دراین صورت آن است که قصد فرادی کرده و نماز را تمام کند. وحید: در رکوع خود را به امام برساند و اگر در رکوع به امام نرسد -بنابراحتیاط واجب- قصد انفراد کند. مکارم: در رکوع خود را به امام می رساند. [پایان مسأله] فاضل: در رکوع خود را به امام برساند... سبحانی: باید حمد را تمام کند و در رکوع خود را به امام برساند ولی اگر در رکوع به امام نرسید نماز او فرادی می شود
