مسأله 1- در زمان غیبت ولی عصر عج الله تعالی فرجه الشریف نماز جمعه واجب تخییری است1 یعنی مکلف می تواند روز جمعه به جای نماز ظهر نماز جمعه بخواند2 ولی جمعه، افضل است و ظهر، أحوط و احتیاط بیشتر در آن است که هر دو را بجا آورند.
1- تبریزی: لکن در صورت اقامه آن با شرایط ، شرکت درآن بنابرأحتیاط، واجب است.
2- مکارم: ولی در زمانی که حکومت عدل اسلامی باشد احتیاط آن است که ترک نشود.
*****
اراکی: مسأله- نماز جمعه عبادتی است همچون نمازهای دیگر که در ظهر روز جمعه با شرایطی خاص انجام می شود و در فضیلت این نماز همین بس که سوره ای در قرآن به این نام آمده و درآنجا صریحاً مؤمنان را به حضور در نماز جمعه دعوت فرموده است و درآن آیه آمده است: هنگامی که صدای مؤذن بلند شد و دعوت به نماز شدی معامله و تجارت را رها ساز و برای انجام فریضه الهی حاضر شو، که از همه چیز برای شما بهتر است، (مراد از ذکر درایه، به اتفاق مفسران نماز جمعه است) و نیز در روایت آمده که: نماز جمعه باعث حرام شدن آتش جهنم است بر بدن و موجب تخفیف هولهای قیامت و کشیده شدن قلم عفو بر جرائم اعمال گذشته است، و ثواب شرکت در نماز جمعه برای غیر مستطیع، معادل با حج است و در روایات دیگر تارکین آن را سخت نکوهش کرده تا آنجا که می خوانیم: کسی که سه هفته آن را ترک کند منافق می باشد، درزمان غیبت، نماز جمعه واجب تخییری است و افضل از ظهر می باشد، در زمان غیبت ، نماز جمعه کفایت از ظهر می کند.
مسأله 2- کسی که نماز جمعه را بجا آورده واجب نیست نماز ظهر را هم بخواند، ولی احتیاط مستحب آن است که آن را نیز بجا آورد.
اراکی: رجوع کنید به ذیل مسأله 1.
شرایط نماز جمعه
مسأله 3- نماز جمعه تنها توسط مردان منعقد می شود، ولی زنان هم می توانند درآن شرکت کنند.
این مسأله در رساله ایت الله اراکی نیست
مسأله 4- نماز جمعه باید به جماعت برگزار شود و نمی توان آن را به طور فرادی بجا آورد1.
1- اراکی: اگر فرادی بخواند و یا عمداً قصد فرادی کند نمازش باطل می شود.
مسأله 5- همه شرایطی که در نماز جماعت معتبر است در نماز جمعه نیز لازم است، مانند نبودن حائل، بالاتر نبودن جای امام، فاصله بیش از حد نداشتن و غیر اینها.[1]
این مسأله در رساله آیت الله اراکی نیست
مسأله 6- همه شرایطی که در امام جماعت لازم است باید در امام جمعه هم باشد مانند عقل، ایمان، حلال زادگی و عدالت. ولی امامت کودکان و زنان در نماز جمعه جایز نیست1 اگر چه در نمازهای دیگر برای خودشان جایز باشد.
1- فاضل: [پایان مسأله].
*****
اراکی: مسأله- امام جماعت در نماز جمعه باید بالغ، عاقل، مرد، عادل، حلالزاده و شیعه دوازده امامی باشد و سایر شرایطی که در جماعت نمازهای یومیه شرط است همچون فاصله نداشتن و ... در اینجا نیز معتبر است، امام جمعه لازم نیست مجتهد باشد بلکه همین قدر که بتواند دو خطبه را بخواند و شرایط دیگری هم – که خواهیم گفت- داشته باشد می تواند امام جماعت نماز جمعه شود.
مسأله7- بر هر مرد مکلف آزاد غیر مسافری که نابینا، بیمار و پیر و فرتوت نباشد، نماز جمعه واجب تخییری است 1 البته در صورتی که فاصله او تا محل اقامه جمعه بیش از دو فرسخ نباشد بنابراین بر کسانی که فاقد یکی از این شروط باشند حرکت به سوی نماز جمعه به فرض این که وجوب تعیینی هم داشته باشد واجب نیست گرچه حضور در آن بر ایشان هیچ مشقتی نداشته باشد.
1- نوری: واجب است...
فاضل: رجوع کنید به ذیل مسأله9.
*****
اراکی: مسأله- بر مسافر، زن، پیر، کور، دیوانه، نابالغ، بنده و هر کس که حضور وی باعث مشقت و حرج برایش باشد نمازجمعه واجب نیست، بنابراین نماز جمعه بر مردان و کسانی که سالم و تندرستند و عاقل و بالغ می باشند واجب است.
تبریزی: مسأله- اگر در زمان غیبت نماز جمعه با شرائطش اقامه شود احتیاط واجب آن است که مکلف برای أداء آن حاضر شود ولکن حضور برای چند طائفه واجب نیست:1- پیرانی که ضعف دارند. 2- زنها. 3- مسافر در محل اقامه در صورتی که نمازش شکسته باشد، اما مسافری که نمازش تمام است حکم غیر مسافر را دارد. 4- آنهایی که از محل نماز جمعه بیشتر از دو فرسخ دورند. 5- مریض. 6- عاجز مثل نابینا و شل، البته اگر اینها در نماز جمعه حاضر شوند نماز جمعه شان صحیح است و از نماز ظهر کفایت می کند.
مسأله8- کمترین فاصله لازم بین دو نماز جمعه، یک فرسخ است.
*****
اراکی: مسأله- فاصله بین دو نماز جمعه از یک فرسخ باید کمترنباشد، اگر کمتر بود، هر کدام که دیرتر شروع کرده باشند باطل است، خواه از هم مطلع باشند یا نه، و اگر هر دو مقارن هم در یک لحظه تکبیرة الاحرام بگویند، هر دو نماز باطل است و اگر وقت باقی است، می توانند از نو نماز جمعه بخوانند و اگر وقت نماز جمعه گذشته، باید نماز ظهر بخوانند.
مسأله 9- کمترین عدد لازم برای انعقاد نماز جمعه 5 نفر است که باید یکی از آنها امام باشد، پس نماز جمعه با کمتر از 5 نفر واجب نیست و منعقد نمی شود ولی اگر 7 نفر و بیشتر باشند فضیلت جمعه بیشتر خواهد بود1.
1- فاضل: پنج نفرمذکور باید شرایط زیر را داشته باشند: 1- مرد باشند. 2- آزاد باشند. 3- مسافری که نمازش شکسته است نباشند. 4- بیمار و پیر نباشند. 5- فاصله آنها تا محل اقامه جمعه کمتر از دو فرسخ باشد و بر کسانی که این شرایط را نداشته باشند واجب نیست حتی اگر نماز جمعه واجب تعیینی باشد، اما اگر بعد از تحقق جمعه درآن شرکت کنند نمازشان صحیح و کفایت از نماز ظهر می کند.
*****
اراکی: مسأله- برای تشکیل نماز جمعه باید جمعیت آنها از پنج نفر کمتر نباشد که یکی از آنها خود امام می باشد، بنابراین غیر از امام چهار نفر اگر برای نماز جمعه حاضر شوند انعقاد آن جایز و مشروع می شود.
مسأله10- در صورت وجود شرایط لازم، نماز جمعه بر سکنه شهرها و شهرکها و حاشیه نشینان آنها و روستائیان، چادر نشینان و بیابان گردهایی که روش زندگی آنها چنین است واجب است1.
این مسأله در رساله آیات عظام اراکی و فاضل نیست
1- مکارم: واجب تخییری است.
مسأله 11- فاقدین شرایط وجوب نماز جمعه اگر اتفاقاً در نماز حاضرشوند یا با مشقت، خود را به آن برسانند نمازشان صحیح است و نماز ظهر بر آنها واجب نیست، همچنین کسانی که با وجود باران یا سرمای شدید یا نداشتن پا یا عضو دیگر که موجب مشقت و اسقاط تکلیف نماز جمعه است در نماز جمعه شرکت کرده اند، نمازشان صحیح است . اما اگر دیوانه به نماز جمعه بپردازد نمازش صحیح نیست ولی نماز جمعه پسران نابالغ صحیح است گرچه نمی توانند مکمل عدد لازم – 5 نفر – باشند همان گونه که نمی توانند به تنهایی تشکیل نماز جمعه بدهند.
فاضل: رجوع کنید به ذیل مسأله 9.
تبریزی: و نیز رجوع کنید به ذیل مسأله 7.
*****
اراکی: مسأله- کسانی که نماز جمعه بر آنان واجب نیست، اگر در نماز جمعه شرکت کنند، نماز آنان صحیح است و به جای ظهر حساب می شود.
مسأله12- مسافر می تواند در نماز جمعه شرکت کند و در این صورت نماز ظهر از او ساقط است لکن مسافرین به تنهایی1 بدون شرکت حاضرین نمی توانند نماز جمعه تشکیل دهند و در این صورت نماز ظهر بر آنها واجب است2 و نیز مسافر نمی تواند مکمل عدد لازم – 5نفر- باشد3 ولی اگر مسافرین قصد اقامه ده روز یا بیشتر بنمایند می توانند نماز جمعه تشکیل دهند.
1- مکارم: بنابراحتیاط واجب...
2- تبریزی: و نیز بنابراحتیاط مسافر نمی تواند امام جمعه یا مکمل عدد باشد.
3- مکارم: بنابراحتیاط واجب.
*****
اراکی: مسأله- مسافران به تنهایی نمی توانند نماز جمعه برپا کنند، مگر آن که تصمیم بگیرند ده روز در آنجا بمانند، مسافر هم می تواند امام جماعت در نماز جمعه باشد.
مسأله 13- زنان می توانند در نماز جمعه شرکت کنند و نمازشان صحیح است و مجزی از نماز ظهر است اما به تنهایی بدون شرکت مردان نمی توانند نماز جمعه تشکیل دهند چنانکه نمی توانند مکمل عدد لازم – 5 نفر – هم باشند1 زیرا نماز جمعه تنها با شرکت مردان منعقد می شود.
1- مکارم: بنابراحتیاط واجب.
اراکی: رجوع کنید به ذیل مسأله 11.
مسأله14- خنثی مشکله – کسی که مرد یا زن بودنش اصلاً معلوم نیست- می تواند در نماز جمعه شرکت کند1 ولی نمی تواند مکمل عدد لازم – 5 نفر- یا امام جمعه باشد2 پس اگر غیر از او فقط چهار نفر جمع شده باشند نماز جمعه برگزار نمی شود و باید نماز ظهر را بخوانند.
1- تبریزی: بلکه در صورت، اقامه نماز جمعه با شرایط، بنابراحتیاط باید شرکت کند.
2- مکارم: بنابراحتیاط واجب.
*****
اراکی: مسأله- شخص خنثی اگر به نماز جمعه حاضر شود نمازش صحیح است ولی نمی تواند خود امام باشد.
وقت نماز جمعه
مسأله 15- وقت نماز جمعه با زوال خورشید شروع می شود و (تا وقتی که سایه شخص به اندازه دو قدم «پا» متعارف برسد امتداد دارد1. ولی2) احتیاط واجب3 آن است که از اوائل عرفی زوال ظهر تأخیر نیندازند و اگر تأخیر افتاد احتیاط مستحب4 آن است که نماز ظهر را بخوانند.
1- مکارم: وقت نماز جمعه از اول ظهر است به مقداری که اذان و خطبه ها و نماز مطابق معمول انجام شود و با گذشتن این مقدار، وقت نماز جمعه پایان می یابد و باید نماز ظهر خوانده شود.
2- [قسمت داخل پرانتز دررساله آیت الله فاضل نیست]
3- مکارم: این حکم اقوی است.
4- فاضل: احتیاط...
*****
اراکی: مسأله- وقت نماز جعه ظاهراً از اول زوال آفتاب است تا یک ساعت از زوال گذشته، و اگر از این مقدار گذشت، باید نماز ظهر بخواند و هرگاه مقدار دو خطبه کوتاه و یک رکعت از این مقدار وقت که گفتیم درک نماید، ظاهراً جمعه را درک نموده است.
تبریزی: مسأله- وقت نماز جمعه از اول ظهر است تا وقتی که سایه شاخص در طرف مشرق به اندازه خود شاخص شود پس هرگاه تا این وقت نماز جمعه به تأخیر افتاد وقتش خارج شده و مکلف باید نماز ظهر را بجا آورد، و احتیاط مستحب آن است که نماز جمعه را از زمانی که برای دو خطبه و اقامه نماز به مقدار متعارف لازم است تأخیر نیندازند.
مسأله 16- اگر امام خطبه ها را قبلاً شروع کرده و هنگام زوال به پایان برساند و نماز جمعه را شروع کند صحیح است1.
1- مکارم: احتیاط واجب آن است که بعد از ظهر بخواند.
*****
اراکی: مسأله- جایز است دو خطبه پیش از زوال خوانده شود ولی احتیاط مستحب آن است که پیش از زوال، خطبه نخوانند.
تبریزی: مسأله- بنابراحتیاط واجب خطبه های نماز جمعه باید بعد از زوال خوانده شود و اگر امام، خطبه ها را قبل از زوال شروع کند هر چند هنگام زوال به پایان برساند و نماز جمعه را شروع کند اشکال دارد و نمی توانند به آن اکتفا کنند.
مسأله 17- جایز نیست امام جمعه خطبه ها را آنقدر طولانی کند که وقت نماز بگذرد و الا باید نماز ظهر را بخواند، زیرا نماز جمعه در خارج وقت آن قضا ندارد.
*****
اراکی: مسأله- حداکثر طولانی شدن خطبه مقداری است که باعث گذشتن وقت نماز جمعه نشود، نماز جمعه اگر فوت شد، قضا ندارد.
مسأله 18- اگر دربین نماز جمعه وقت آن تمام شود در صورتی که یک رکعت آن در وقت واقع شده باشد صحیح است ولی احتیاط مستحب آن است که پس از اتمام آن، نماز ظهر را هم بجا آورد و اگر یک رکعت آن در وقت واقع نشده باطل است ولی احتیاط مستحب1 آن است که آن را تمام کند و سپس نماز ظهر را بخواند.
این مسأله در رساله آیت الله اراکی نیست
1- مکارم: احتیاط واجب.
*****
تبریزی: مسأله- اگر در بین نماز جمعه وقت آن تمام شود، نماز جمعه صحیح نیست و باید نماز ظهر را بجا آورند ولی در صورتی که یک رکعت آن در وقت واقع شده باشد احتیاط مستحب آن است که نماز جمعه را تمام کرده و سپس نماز ظهر را بخواند.
مسأله19- اگر عمداً نماز جمعه را طوری به تأخیر بیندازد 1 که تنها برای یک رکعت آن وقت باقی باشد احتیاط واجب آن است که نماز ظهر را بجا آورند.
این مسأله در رساله آیت الله اراکی نیست
1- تبریزی: که مقداری از آن درخارج وقت واقع شود نماز جمعه صحیح نیست و باید نماز ظهر را بخوانند.
مسأله 20- اگر یقین دارد وقت به اندازه ای هست که می تواند حداقل واجب را در تحقق دو خطبه و دو رکعت نماز بجا آورد بین نماز جمعه و ظهر مخیر است، و اگر یقین دارد که به این اندازه وقت نیست باید نماز ظهر را بخواند و اگر شک دارد، نماز جمعه صحیح است ولی در صورتی که پس از نماز معلوم شود1 که حتی برای یک رکعت هم وقت باقی نبوده، باید نماز ظهر را بجا آورد گرچه احتیاط مستحب آن است که اگر تنها یک رکعت آن هم در وقت واقع شده، نماز ظهر را بخواند.
این مسأله در رساله آیت الله اراکی نیست
1- تبریزی: که مقداری از آن درخارج وقت واقع شده باید نمازظهر را بجا آورد.
مسأله 21- اگر مقدار وقت را می داند ولی شک دارد که در این مقدار می تواند نماز جمعه را بجا آورد یا نه، جایز است نماز جمعه را شروع کند، پس اگر وقت برای همه نماز کافی بود، نمازش صحیح است والا باید نماز ظهر را بجا آورد ولی احتیاط مستحب آن است که در این صورت اساساً نماز ظهر را اختیار کند.
این مسأله در رساله آیت الله اراکی نیست.
مسأله 22- در صورتی که نماز جمعه با عدد کامل و در وقت دامنه دار شروع شده ولی مأمومی به رکعت اول نرسیده باشد، اگر به رکعت دوم – ولو به رکوع آن- برسد و اقتداء کند نمازش صحیح است1 به شرط آن که بداند وقت به اندازه ای هست که رکعت دوم او هم در وقت واقع می شود در این صورت دومین رکعت نماز خود را به طور فرادی بجا می آورد ولی برای کسی که تکبیر رکوع رکعت دوم امام را درک نکرده بهتر آن است که 2 نیت خود را به ظهر برگردانده و نماز ظهر را بجا آورد.
1- فاضل: و دومین رکعت نماز خود را به طور فرادی بجا می آورد. [پایان مسأله]
2- مکارم: خلاف احتیاط است.
تبریزی: اگر قبل از رکوع رکعت دوم به امام برسد و اقتدا کند نمازش صحیح است (به شرط آن که وقت به اندازه ای باشد که رکعت دوم او هم در وقت واقع شود) در این صورت رکعت دوم نماز خود را بطور فرادی بجا می آورد و اگر در رکوع رکعت دوم امام را درک کند باید به قصد رجاء اقتدا کند و رکعت دوم نماز خود را بطور فرادی بجا آورد لکن نمی تواند به آن اکتفا کند و باید نماز ظهر را هم بجا آورد.
*****
اراکی: مسأله- اگر مأموم به رکعت اول نماز جمعه نرسید و به رکعت دوم – هر چند در رکوع باشد- خود را برساند، صحیح است و رکعت دوم را خود با هر سوره ای که بخواهد پس از سلام امام فرادی می خواند و اگر مأموم در رکعت دوم پس از گفتن تکبیرة الاحرام و رفتن به رکوع شک کند که رکوع امام را درک کرده یا نه نمازش باطل است و باید نماز ظهر بخواند.
کیفیت نماز جمعه
مسأله 23- نماز جمعه دو رکعت است و کیفیت آن مانند نماز صبح است و مستحب است که حمد و سوره با صدای بلند خوانده شود و در رکعت اول بعد از حمد، «سوره جمعه» و در رکعت دوم، «سوره منافقون» را قرائت نمایند.
*****
اراکی: مسأله- نماز جمعه دو رکعت است همچون نماز صبح و بجای نماز ظهر خوانده می شود و دارای دو خطبه و شرایط خاصی است که خواهد آمد، در نماز جمعه سوره معینی معتبر نیست ولی مستحب است در رکعت اول پس از حمد، سوره جمعه و در رکعت دوم بعد از حمد، سوره منافقون خوانده شود، احتیاط آن است که امام جمعه، حمد و سوره نماز جمعه را بلند بخواند.
مسأله 24- نماز جمعه دارای دو قنوت است ، قنوت اول قبل از رکوع رکعت اول و قنوت دوم پس از رکوع رکعت دوم است.
*****
اراکی: مسأله- در نماز جمعه، دو قنوت مستحب است یکی در رکعت اول قبل از رکوع که پس از خواندن قنوت به رکوع رود و دیگری در رکعت دوم بعد از رکوع که پس از پایان قنوت به سجده رود.
مسأله 25- نماز جمعه دارای دو خطبه است که مانند اصل نماز، واجب بوده و باید توسط امام جمعه ایراد شود، بدون این دو خطبه نماز جمعه محقق نمی شود.
*****
اراکی: مسأله- خواندن دو خطبه و مقدم بودن آنها بر نماز، شرط صحت نماز جمعه است و اگر اخلال به هر دو یا یکی از آنها یا به تقدیم آنها نماید، باطل است.
مسأله 26- واجب است دو خطبه را قبل از نماز جمعه بخواند و اگر اول نماز جمعه را بجا آورد باطل است و در صورتی که وقت باقی است باید پس از ایراد خطبه ها مجدداً نماز جمعه را بخواند ولی اگر نسبت به حکم مسأله جاهل بوده یا اشتباه کرده، اعاده خطبه ها لازم نیست1 بلکه اعاده نماز هم لازم نیست.
1- تبریزی: بنابراحتیاط واجب حتی در صورتی که نسبت به حکم مسأله جاهل بوده یا اشتباه کرده باز باید پس از ایراد خطبه ها مجدداً نماز جمعه را بخواند و چنانچه وقت باقی نیست باید نماز ظهر را بخواند.
مکارم: احتیاط واجب اعاده خطبه و نماز است.
اراکی: رجوع کنید به ذیل مسأله 25.
مسأله 27- جایز است1 دو خطبه نماز جمعه قبل از ظهر شرعی ایراد شود به طوری که پایان خطبه ها با ظهر شرعی مصادف باشد ولی احتیاط مستحب آن است که آنها را در وقت ظهر بخواند.
1- مکارم: احتیاط واجب آن است که بعد از ظهر بخوانند.
اراکی: رجوع کنید به ذیل مسأله 16.
*****
تبریزی: مسأله- بنابراحتیاط واجب دو خطبه نماز جمعه باید بعد از ظهر شرعی ایراد شود و خواندن آنها قبل از ظهر جایز نیست حتی اگر پایان خطبه ها با ظهر شرعی مصادف باشد.
مسأله 28- در خطبه اول واجب است حمد الهی، گرچه به هر لفظی که حمد الهی محسوب شود جایز است، ولی احتیاط مستحب آن است که به لفظ جلاله «الله» باشد و احتیاط واجب1 آن است که پس از آن به ثنای الهی بپردازد و سپس به پیغمبر اسلام درود فرستد و واجب است مردم را به تقوی سفارش کند و یک سوره کوچک از قرآن را بخواند. و در خطبه دوم نیز حمدو ثنای الهی – به صورتی که ذکر شد- و درود بر پیغمبر اسلام واجب است. و احتیاط واجب2 آن است که در این خطبه نیز به تقوی سفارش کند و سوره کوچکی از قرآن تلاوت نماید، و احتیاط مستحب و مؤکد 3 آن است که در خطبه دوم پس از دورد بر پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم به ائمه معصومین علیهم السلام نیز درود بفرستد و برای مؤمنین استغفار کند. و بهتر است از خطبه های منسوب به امیر المؤمنین علیه السلام یا آنچه از ائمه معصومین علیهم السلام وارد شده انتخاب کند.
1و2 – مکارم: بنابرأقوی.
3- مکارم: احتیاط واجب.
*****
اراکی: مسأله- باید هر یک از دو خطبه مشتمل بر حمد الهی باشد و احتیاط آن است که با لفظ «الحمد لله» باشد و همچنین مشتمل بر ثنای خدای تعالی و صلوات بر پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم و آل او علیهم السلام و نیز مشتمل بر موعظه و پند باشد و نیز سوره کوچکی همچون «قل هو الله » در آنها بخواند و در خطبه دوم علاوه برآنچه گفته شد پیش از سوره صلوات بر ائمه مسلمین بفرستد و احتیاط آن است که به نام بر آنها صلوات بفرستد، یعنی نام شریف آنها را از اول تا آخر ببرد و برای مردان و زنان مؤمن هم استغفار کند.
تبریزی: مسأله- در خطبه اول واجب است حمد و ثنای الهی را گفته و مردم را به تقوی سفارش کند و یک سوره از قرآن را بخواند و در خطبه دوم نیز واجب است حمد وثنای الهی را بجا آورد و بر پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم و ائمه معصومین علیهم السلام درود فرستد و برای مؤمنین و مؤمنات استغفار کند و اگر همه آنچه را که گفته شد در دو خطبه تکرار کند مانعی ندارد.
مسأله 29- شایسته است امام خطیب، بلیغ باشد و به تناسب اوضاع و احوال سخن گوید و عبارات فصیح و روان به کار برد، به حوادثی که در سراسر عالم بر مسلمین می گذرد بخصوص حوادث منطقه خود، آشنا باشد. مصالح اسلام و مسلمین را تشخیص دهد. چنان شجاع باشد که در راه خدا از ملامت و نکوهش احدی بیم به خود راه ندهد. در اظهار حق و ابطال باطل بر حسب شرایط زمان و مکان صراحت داشته باشد ، اموری از قبیل مواظبت در اوقات نماز و عمل به روش صلحا و اولیاء خدا را که موجب تأثیر کلام او در مردم است رعایت کند، کارهای او با مواعظ و وعد و وعیدهایش تطبیق نماید، از آنچه که موجب سبکی او و کلامش می شود حتی از قبیل پرگویی ، شوخی و بیهوده گویی بپرهیزد و همه این امور را تنها برای خداوند رعایت کند و هدفش اعراض از دنیا پرستی و ریاست طلبی باشد که سر سلسله همه گناهان است، تا کلامش در جان مردم مؤثر افتد.
*****
اراکی: مسأله- سزاوار است خطیب، فصیح، بلیغ، شجاع ونترس درراه خدا و آشنای به مصالح مسلمین باشد و در زیّ صالحان و مواظب اوقات نماز باشد و اعمالش مطابق مواعظش باشد و خود را آنچه وهن ایجاد می کند همچون مزاح زیاد و امثال آنها پیراسته دارد.
مسأله30- شایسته است امام خطیب در خطبه نماز جمعه مصالح دین و دنیای مسلمین را تذکر دهد و مردم را در جریان مسائل زیان بار و سودمند کشورهای اسلامی و غیر اسلامی قرار دهد و نیازهای مسلیمنت را در امر معاد و معاش تذکر دهد و از امور سیاسی و اقتصادی انچه را در استقلال و کیان مسلمین نقش مهمی دارد گوشزد کند و کیفیت صحیح روابط آنان را با سایر ملل بیان نماید و مردم از دخالتهای دول ستمگر و استعمارگر در امور سیاسی و اقتصادی مسلمین که منجر به استعمار و استثمار آنها می شود بر حذر دارد. خلاصه، نماز جمعه و دو خطبه آن نظیر حج و مراکز تجمع آن و نمازهای عید فطر و قربان و غیره از سنگرهای بزرگی است که متأسفانه مسلمانان1 از وظایف مهم سیاسی خود در آن غافل مانده اند، چنانچه از سایر پایگاههای عظیم سیاست اسلام هم غافلند. اسلام دین سیاست آن هم در همه شئون آن است و کسی که در احکام قضایی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی اسلام اندکی تأمل کند متوجه این معنی می شود. هر کس گمان کند دین از سیاست جدا است ، جاهلی است که نه اسلام را می شناسد و نه سیاست را.
1- فاضل: کثیری از مسلمانان.
*****
اراکی: مسأله- امام جمعه ضمن خطبه خود باید مصالح دین و دنیای مسلمانان را به آنها تذکر دهد و آنها را از امور مختلف اجتماعی آگاه سازد.
مسأله31- مستحب است1 امام خطیب در زمستان و تابستان عمامه داشته باشد و ردایی از برد یمنی یا عدنی بپوشد و خود را بیاراید ، تمیز ترین لباسهای خود را بپوشد و بوی خوش به کار برد به طوری که با وقار و سکینه باشد و قبل از خطا به هنگامی که مؤذن اذان می گوید او بر منبر نشسته باشد تا اذان به پایان رسد و خطبه را آغاز کند و هنگام صعود بر منبر خطابه روبروی مردم بایستد و سلام کند و مردم نیز با چهره های خود از او استقبال کنند و به چیزی از قبیل کمان و شمشیر (اسلحه) و عصا تکیه کند، و مردم نیز خود را روبروی او قرار دهند.
1- مکارم: به قصد رجاء انجام دهد.
*****
اراکی: مسأله- مستحب است امام جمعه عمامه ببندد و پاکیزه ترین لباس را بپوشد و عطر استعمال کند و با وقار و طمأنینه باشد. مستحب است برای خطبه بالای منبر برود یا بر مکان مرتفعی بایستد و بر عصا و مانند آن تکیه کند و در حال خطبه باید ایستاده باشد.
مسأله 32- واجب است امام جمعه شخصاً و در حال ایستاده به ایراد خطبه ها بپردازد و اگر نتواند خطبه ها را در حال ایستاده بخواند ، باید دیگری به ایراد خطبه ها بپردازد و امامت نماز را هم بر عهده گیرد. و اگر هیچکس برای ایراد خطبه ها در حال ایستاده پیدا نشود، نماز جمعه ساقط و نماز ظهر واجب است1.
1- مکارم: بنابراحتیاط واجب.
اراکی: رجوع کنید به ذیل مسأله 31.
مسأله33- جائز نیست امام جمعه خطبه ها و بخصوص موعظه و توصیه به تقوی را به آهستگی ادا کند و احتیاط واجب آن است که با صدای بلند به ایراد خطبه بپردازد به طوری که حداقل عدد لازم – 4نفر- صدای او را بشنوند1 بلکه احتیاط مستحب آن است که در هنگام موعظه و سفارش به تقوی صدای خود را چنان بلند نماید که همه حاضرین مواعظ او را بشنوند و در مجامع بزرگ به توسط بلندگوها به خطبه بپردازد تا تشویق و تحذیر و مسائل مهمه را بگوش همگان برساند.
1- مکارم: بلکه لازم است در حد مقدور صدای خود را به نمازگزاران برساند.
*****
اراکی: مسأله- امام باید کمی بین دو خطبه بنشیند و خطبه را طوری بلند بخواند که حداقل چهارنفر از مأمومین که دارای شرایط می باشند بشنوند.
مسأله 34- احتیاط مستحب آن است که امام در حال خطبه سخنی غیر مربوط به خطبه ها نگوید البته در فاصله بین خطبه ها و نماز سخن گفتن بلامانع است.
*****
اراکی: مسأله- مکروه است امام در بین دو خطبه حرفی غیر از خطبه بزند.
مسأله 35- واجب است امام پس ازخطبه اول مقدار کمی بنشیند و سپس به خطبه دوم بپردازد.
اراکی: رجوع کنید به ذیل مسأله 33.
مسأله 36- احتیاط مستحب1 آن است که امام و مستمعین در حال خطبه واجد طهارت کامل- که برای نماز معتبر است- باشند.
1- مکارم: احتیاط واجب.
*****
اراکی: مسأله- احتیاط آن است که امام هنگام ایراد خطبه با وضو و یا غسل باشد.
مسأله 37- احتیاط مستحب آن است که مأمومین در حال خطبه روبروی امام بوده و بیش از مقداری که در نماز می توانند خود را از قبله منحرف کنند، رو بر نگردانند.
*****
اراکی: مسأله- احتیاط مستحب آن است که مأمومین رو به امام باشند و به این طرف و آن طرف متوجه نشوند امام بعد از خطبه سخن گفتن و رو از قبله گرداندن مانع ندارد.
مکارم: مسأله- احتیاط واجب آن است که نمازگزاران هنگام ایراد خطبه با طهارت باشند و رو به امام بنشینند.
مسأله 38- واجب است مأمومین به خطبه های امام گوش فرا دهند و احتیاط مستحب آن است که ساکت باشند و از حرف زدن بپرهیزند که صحبت کردن در وقت خطبه ها مکروه است بلکه اگرسخن گفتن مأمومین موجب نشنیدن خطبه و از بین رفتن فائده آن باشد، سکوت لازم است.
*****
اراکی: مسأله- احتیاط لازم آن است که مأمومین به خطبه ها گوش دهند، احتیاط مستحب آن است که مأمومین در بین خطبه ها حرف نزنند.
مکارم: مسأله- احتیاط واجب آن است که نمازگزاران هنگام ایراد خطبه سکوت را رعایت کنند و به خطبه ها گوش فرا دهند ولی اگر عمداً سخن بگویند نماز جمعه آنها باطل نمی شود هرچند کار خلافی کرده اند.
مسأله 39- احتیاط واجب آن است که امام جمعه در خطبه حمد الهی و درود بر پیغمبر و ائمه علیهم السلام را به زبان عربی ایراد نمایند گرچه او و مستمعین او عرب نباشند امام می تواند در مقام وعظ و توصیه به تقوی به زبان دیگری تکلم نماید و احتیاط مستحب1 آن است که موعظه و آنچه را به مصالح مسلمین مربوط می شود به زبان مستمعین ادا نماید و اگر مستمعین مختلفند آنها را به زبان های مختلف تکرار کند، گرچه در صورتی که مأمومین بیش از حد نصاب –چهار نفر- باشند می توانند به زبان حد نصاب- چهار نفر- اکتفا نماید ولی احتیاط2 در آن است که آنها را به زبان خودشان موعظه کند.
1- مکارم: احتیاط واجب.
2- فاضل: احتیاط مستحب...
مکارم: احتیاط واجب.
*****
اراکی: مسأله- قسمت وعظ و نصیحت خطبه ها لازم نیست عربی باشد بلکه قسمت پند و مصالح مسلمین باید به زبان خودشان باشد و اگر مخلوط بودند، از لغات مختلف زبانشان باید استفاده کند.
تبریزی: مسأله- لازم است امام جمعه مقدار واجب از دو خطبه را به زبان عربی ایراد نماید گرچه او مستمعین او عرب نباشند اما در مقام وعظ و سفارش به تقوی بنابراحتیاط واجب باید بعد از گفتن آن به زبان عربی به زبانی که مستمعین آن را بفهمند تکرار کند و اگر مستمعین مختلفند باید آنها را به زبانهای مختلف تکرار کند.
مسأله 40- اذان دوم در روز جمعه بدعت و حرام است1.
1- فاضل: یعنی نباید یک اذان قبل ازخطبه و یک اذان بعد از خطبه بگویند.
*****
اراکی: مسأله- احتیاط آن است که برای نماز عصر روز جمعه اذان نگویند ، در نماز جمعه فقط یک اذان کافی است و اذان دوم در صورتی که اذان اول پیش از خطبه به قصد نماز باشد بدعت است و حرام و اگر به قصد اعلام باشد اذان پس از خطبه اذان اول محسوب می شود و گاهی از این ، تعبیر به اذان سوم هم می شود.
احکام نماز جمعه
مسأله 41- کسی که نماز جمعه را به امامی اقتدا کرده می تواند نماز عصر را نیز به همان امام اقتدا کند و اگر بخواهد بعد از اقتدا به امام جمعه در نماز عصر احتیاطاً نماز ظهر را هم بخواند1 باید بعد از پایان نماز جماعت عصر، نماز ظهر و عصر را مجدداً بجا آورد2 مگر این که امام هم بعد از خواندن نماز جمعه احتیاطاً نماز ظهر را بجا آورده باشد که در این صورت اگر مأموم نیز همین طور عمل کرده لازم نیست نماز عصر را دوباره تکرار کند.
این مسأله در رساله آیت الله اراکی نیست
1- مکارم: رعایت اینگونه احتیاطات [در این مسأله] لزومی ندارد.
2- فاضل، نوری: کسی که نماز جمعه را به امامی اقتدا کرده می تواند نماز عصر را نیز به همان امام اقتدا کند، ولی اگر بخواهد احتیاطاً نماز ظهر را هم بخواند راه آن این است که پس از پایان نماز جماعت مجدداً نماز ظهر و عصر را (نوری: بطور فرادی) بجا آورد...
مسأله 42- اگر امام و مأموم بخواهند پس از نماز جمعه نماز ظهر را احتیاطاً 1 بجا آورند می توانند آن را به جماعت برگزار کنند ولی مأمومی که در نماز جمعه شرکت نکرده اگر به این نماز احتیاطی اقتدا کند از نماز ظهر او مجزی نیست و باید آن را اعاده نماید2.
این مسأله در رساله آیت الله اراکی نیست
1- مکارم: رعایت اینگونه احتیاطات [در این مسأله] لزومی ندارد.
2- فاضل: مأمومی که درنماز جمعه شرکت نکرده ، نمی تواند به این نماز اقتدا کند و اگر به این نماز اقتدا کند از نماز ظهر او مجزی نیست و باید آن را اعاده نماید.
مسأله 43- اگر مأمومی که رکوع رکعت اول امام جمعه را درک کرده به علت کثرت جمعیت یا غیر آن نتواند در سجده ها با امام همراهی کند در این صورت اگر بتواند پس از قیام امام برای رکعت دوم، سجده ها را خود بجا آورد و قبل از رکوع یا در حین آن به امام ملحق شود، نمازش صحیح است1، و الا باید به حال خود باقی بماند تا امام به سجده های رکعت دوم برسد آنگاه دو سجده را به نیت سجده های رکعت اول نماز خود همراه امام بجا آورد و سپس رکعت دوم را فرادی بخواند و نمازش صحیح است ولی اگر آنها را به نیت سجده های رکعت دوم و یا به نیت متابعت امام انجام دهد2 احتیاط واجب آن است که از آن دو سجده صرفنظر کرده و دو سجده دیگر به نیت سجده های رکعت اول بجا آورد و سپس به رکعت دوم بپردازد و پس از اتمام نماز، نماز ظهر را هم بجا آورد.
1- مکارم: احتیاط واجب در این صورت اعاده نماز به صورت ظهر بعد از اتمام نماز جمعه است.
2- تبریزی: نماز جمعه اش باطل شده و باید نماز ظهر را بخواند لکن احتیاط مستحب در این صورت آن است که از آن دو سجده صرفنظر کرده و دو سجده دیگر به نیت سجده های رکعت دیگر بجا آورد و سپس به رکعت دوم بپردازد و پس از اتمام نماز نماز ظهر را هم بجا آورد.
*****
اراکی: مسأله- اگر مأموم در اثرازدحام جمعیت نتوانست دو سجده رکعت اول را انجام دهد، چون یک رکن نماز کم شده است، احتیاط واجب آن است که به صورت جمعه تمام کند و پس از آن، نماز ظهر را بخواند.
مسأله 44- اگر مأموم به قصد اتصال به نماز، دررکوع رکعت دوم تکبیر بگوید و به رکوع برود ولی شک کند که رکوع امام را درک کرده یا نه، نمازجمعه او محقق نمی شود و احتیاط واجب آن است که آن نماز را به نیت نماز ظهر به پایان برساند1 و سپس نماز ظهر را اعاده کند.
این مسأله در رساله آیت الله اراکی نیست.
1- فاضل: فرادی به پایان برساند...
*****
تبریزی: مسأله- چنانکه در مسأله 22 گفته شد اگر مأموم در رکوع رکعت دوم به امام برسد، باید به قصد رجاء وارد نماز جمعه شده و رکعت دوم نماز خود را بطور فرادی بخواند ولی نمی تواند به آن اکتفا کند و باید نماز ظهر را هم بجا آورد.
مسأله 45- اگر مأمومین پس از اتمام خطبه ها و شروع نماز امام، از اقتدا به او خودداری کنند و امام را تنها بگذارند نماز جمعه منعقد نشده و باطل است و امام می تواند آن نماز را رها نموده و به نماز ظهر بپردازد ولی احتیاط مستحبّ 1 آن است که نیت خود را به نماز ظهر برگرداند و پس از اتمام آن مجدداً نماز ظهر را بخواند و احتیاط بیشتر در آن است که نماز را با همان نیت نماز جمعه تمام کند و سپس نماز ظهر را بجا آورد.
این مسأله در رساله آیت الله اراکی نیست
1- مکارم: نیازی به این احتیاط و احتیاط بعد نیست.
مسأله 46- اگر نماز جمعه با عدد کامل – حداقل 4 نفر به اضافه امام- منعقد شود – ولو این که فقط تکبیر آن را گفته باشند- و سپس متفرق شوند، نماز باطل می شود، چه همه مأمومین یا بعضی از آنها متفرق شوند و امام باقی بماند و چه برعکس، چه یک رکعت کامل نماز را خوانده باشند و چه کمتر، ولی احتیاط مستحب1 آن است که باقیمانده ها نماز جمعه را تمام کنند و سپس نماز ظهر را هم بجا آورند اما اگر بعضی از آنها در اواخر رکعت دوم2 بلکه بعد از رکوع رکعت دوم متفرق شوند نماز جمعه صحیح است و احتیاط مستحب3 آن است که پس از آن نماز ظهر را هم بجا آورند.
1- مکارم: نیازی به این احتیاط نیست.
2- تبریزی: یعنی بعد از سربرداشتن از سجده دوم ، زودتر تشهد و سلام را گفته اند و متفرق شده اند نماز جمعه صحیح است و احتیاط مستحب آن است که پس از آن نمازظهر را هم بجا آورند.
3- مکارم: احتیاط واجب.
*****
اراکی: مسأله- اگر امام تکبیرة الاحرام نماز جمعه را گفت و مأمومین متفرق شدند به طوری که هیچ کس باقی نماند، در این صورت نماز جمعه باطل است ولی احتیاط آن است که آن را به صورت نماز جمعه تمام کند و بعد نمازظهر را بخواند، اگر مأمومین تکبیرة الاحرام نماز جمعه را هم گفتند بعد از آن متفرق شدند باید نماز را تمام کند و احتیاط آن است که نماز ظهر را نیز بخوانند.
مسأله 47- اگر عدد مأمومین بیش از حد لازم چهار نفر برای نماز جمعه باشد پراکندگی عده ای از آنها مطلقاً ضرر ندارد به شرط آن که افراد باقیمانده از چهار نفر کمتر نباشند.
این مسأله در رساله آیت الله اراکی نیست.
مسأله 48- اگر پنج نفر یا بیشتر، برای نماز جمعه مهیا شوند ولی در اثناء خطبه ها یا بعد از آنها و قبل ازاقامه نماز متفرق شوند و برنگردند به طوری که کمتر از – 5 نفر – باقی مانده باشند وظیفه افراد باقیمانده نماز ظهر است.
*****
اراکی: مسأله- اگر دربین خطبه افراد پراکنده شوند و برای نماز بازنگشتند و تعداد افراد شرکت کننده از پنج نفر کمتر شد بر هر کدام از آنها نماز ظهر واجب است.
مسأله 49- در صورتی که قبل از انجام مسمای واجب در خطبه ها «یعنی حداقل از واجبات خطبه ها که بتوان آنها را خطبه نامید» عده ای از مأمومین متفرق شوند و کمتر از چهار نفر بمانند و پس از مدت کوتاهی برگردند «به طوری که عدد لازم پنج نفر کامل شود» اگر امام در این فاصله سکوت کرده باشد پس از مراجعت مأمومین باید از نقطه ای که خطبه را قطع نموده ادامه دهد ولی اگر «با وجود تقلیل مأمومین باید از حد نصاب لازم» خطبه را ادامه داده و جریان امر به صورتی بوده که افراد پراکنده صدای او را نشنیده اند1، باید پس از مراجعت آنها و تکمیل عدد لازم، آن قسمت را در غیاب آنها خوانده اعاده کند، و اگر زمان بازگشت مأمومین طولانی باشد به طوری که عرفاً به یکپارچگی خطبه لطمه بزند باید امام خطبه را اعاده کند، چنانچه اگر با ورود مأمومین جدید هم عدد لازم پنج نفر کامل بشود اعاده خطبه ضروری است.
این مسأله در رساله آیت الله اراکی نیست.
1- مکارم: کفایت این مقدار مشکل است بلکه باید افراد در جماعت جمع باشند و خطبه را بشنوند.
مسأله 50- اگر مأمومین بعد از خطبه یا در اثنای آن متفرق شوند – به طوری که کمتر از 5 نفر باقی بمانند – و سپس برگردند تا عدد لازم کامل شود در صورتی که مسمای خطبه محقق شده باشد اعاده خطبه واجب نیست گرچه مدت تفرق طولانی باشد1 و در صورتی که مسمای خطبه محقق نشده باشد اگر علت تفرق، انصراف مأمومین از نماز جمعه بوده احتیاط واجب آن است که پس از بازگشت آنها امام خطبه ها را از نو بخواند، ولو این که مدت تفرق کم باشد- و اگر علت تفرق و پراکندگی امری نظیر باران و غیره بوده در این صورت اگر مدت آن به قدری طولانی شود که عرفاً به یکپارچگی خطبه لطمه بزند واجب است خطبه ها را از نو بخواند و الا خطبه قبلی را ادامه می دهد و صحیح است.
1- مکارم: اگر فاصله طولانی شود و موالات عرفیه به هم خورد اشکال دارد.
*****
اراکی: مسأله- اگر بعد از تحقق مسمای واجب خطبه – که در مسأله[28] ذکر شد- پراکنده شده اند اگر چه طول بکشد، اعاده خطبه لازم نیست و همچنین اگر بعد از تمام شدن خطبه، پراکنده شده باشند، و اگر افراد تکمیل کننده عدد، قبل از تحقق صدق مسمای خطبه و یا در اثناء خطبه به خاطر انصراف ازنماز جمعه متفرق شوند و سپس جمع گردند احتیاطاً خطبه نماز دو مرتبه خوانده شود، و همچنین در صورتی که پراکنده شدن افراد شرکت کننده به خاطرباران و امثال آن بوده، لکن تفرق آنقدر طولانی گردد که در نزد عرف، اجتماع و وحدت صدق نکند دراین صورت نیز خطبه اعاده گردد و اما اگر وحدت و اجتماع صدق کند در این صورت اعاده لازم نیست.
مسأله 51- اگر در جایی نماز جمعه برگزار شد نباید در فاصله ای کمتر از یک فرسخی آن نماز جمعه دیگری منعقد شود، پس اگر با فاصله یک فرسخ دو نماز جمعه اقامه شود هر دو صحیح است، لازم به تذکر است که میزان در مسافت، محل نماز جمعه است نه شهری که نماز جمعه در آن تشکیل شده است، بنابراین در شهرهای بزرگی که طول آن چند فرسخ است می توان چند نماز جمعه تشکیل داد.
*****
اراکی: مسأله- فاصله بین دو نماز جمعه از یک فرسخ باید کمترنباشد، اگر کمتر بوده هر کدام که دیرتر شروع کرده باشد باطل است، خواه از هم مطلع باشند یا نه و اگر هر دو مقارن هم در یک لحظه تکبیرة الاحرام بگویند هر دو نماز باطل است و اگر وقت باقی است می توانند از نو نماز جمعه بخوانند و اگر وقت نماز جمعه گذشته، باید نمازظهر بخوانند.
مسأله 52- احتیاط مستحب آن است که قبل از اقامه نماز جمعه مطمئن شوند که در کمتر از حد مقرر نماز جمعه دیگری قبل ازآنها و یا مقارن آنها برگزار نشده و نمی شود.
این مسأله در رساله آیت الله اراکی نیست
مسأله 53- اگر دو نماز جمعه در یک زمان و با فاصله کمتر از حد معین – یک فرسخ – تشکیل شود هر دو باطل است ولی اگر یکی از آنها قبلاً شروع شده – ولو فقط تکبیرة الاحرام را گفته باشد- دیگری باطل است، چه نمازگزاران بدانند که قبل از آنها یا بعد از آنها نماز جمعه دیگری در فاصله کمتر برقرار شده و یا می شود و چه ندانند. و میزان در صحت، تقدم در نماز است1 نه در خطبه ها، بنابراین اگر یکی دو نماز جمعه در خطبه ها مقدم بوده اما نماز دوم در شروع نماز تقدم داشته نماز دوم صحیح و اولی باطل خواهد بود.
1- مکارم: احتیاط آن است که خطبه ها نیز مقدم باشد.
اراکی: رجوع کنید به ذیل مسأله 51.
مسأله 54- اگر یقین دارد که در فاصله کمتر از حد لازم – یک فرسخ- نماز جمعه ای بر پا شده ولی شک دارند که آن نماز قبلاً برگزار شده یا نه و یا شک دارند که آن نماز مقارن با آنها برگزار می شود یا نه، در هر دو صورت می توانند خود نماز جمعه ای تشکیل دهند و همچنین است در صورتی که نسبت به اصل انعقاد نماز جمعه دیگر اطمینان نداشته باشند.
این مسأله در رساله آیت الله اراکی نیست
مسأله 55- اگر پس از پایان نماز جمعه متوجه شوند که نماز جمعه دیگری در کمتر از حد مقرر تشکیل شده و هر یک از دو گروه احتمال دهد که قبل از دیگری به اقامه جمعه پرداخته، بر هیچیک اعاده جمعه و نیز نماز ظهر واجب نیست، گر چه قول به وجوب اعاده، مطابق احتیاط است1 ولی اگر گروه سومی خواسته باشند در همان محدوده اقامه جمعه دیگری بنمایند، باید یقین داشته باشند که آن دو نماز جمعه باطل است و اگر احتمال صحت یکی از آن دو را بدهند نمی توانند اقامه جمعه دیگری بنمایند.
این مسأله دررساله آیت الله اراکی نیست.
1- فاضل: گرچه اعاده مطابق احتیاط استحبابی است...
مسأله 56- در زمان غیبت ولی عصر – عجل الله تعالی فرجه الشریف- که نماز جمعه واجب تعیینی نیست خرید و فروش و سایر معاملات پس از اذان جمعه حرام نیست1.
این مسأله در رساله آیت الله اراکی نیست
1- فاضل: هنگام اقامه نماز جمعه حرام نیست.
*****
تبریزی: مسأله- بنابراحتیاط، در صورتی که در زمان غیبت ولی عصر – عجل الله تعالی فرجه الشریف – نماز جمعه با شرائطش اقامه شود خریدو فروش و سایر معاملات در زمان نماز جمعه حرام است.
مسائل اختصاصی
اراکی: مسأله 1486- اگر نمازگزار اشتباهاً در رکعت دوم پس از قنوت به رکوع رود و پیش از رسیدن به حد رکوع یادش بیاید باید به سجده برود، اما اگر بعد از رسیدن به رکوع ملتفت شد، نماز جمعه باطل است و باید نماز ظهر بخواند.
اراکی: مسأله 1506- اگر بداند در صورت حرکت برای حضور در جمعه به رکوع رکعت آخر هم نمی رسد، می تواند نماز ظهر را شروع کند و لازم نیست یقین کند که نماز جمعه تمام شده است.
اراکی: مسأله 1510- نمازگزار می تواند سوره جمعه یا توحید و یا سوره دیگر را از روی نوشته یا قرآن بخواند.
اراکی: مسأله 1511- اگر در بین نماز برای امام موت یا جنون پیش اید، مؤمنین یک نفر از خود را پیش می اندازند وبقیه نماز را با او می خوانند و اگر امام بفهمد وضویش باطل بوده و یا وضو نگرفته و یا حدثی از او سر بزند، کسی را که دارای شرایط است به جای خود قرار می دهد که بقیه نماز را مأمومین با او بخوانند و در هر صورت نماز مأمومین صحیح است.
اراکی: مسأله 1512- اگر امام نتوانست کسی تعیین کند و یا مأمومین نتوانستند، احتیاط واجب آن است که نماز را به قصد جمعه تمام نمایند و سپس نماز ظهر را بخوانند.
چند سؤال ازامام راحل قدس سره
باحاشیه حضرات آیات: تبریزی و مکارم شیرازی
سؤال1: نرسیدن به خطبه های نماز جمعه آیا اشکال دارد یا خیر؟
جواب: باید سعی کنند به خطبه ها برسند و اگر نرسیدند و به نماز برسند نماز صحیح است.
سؤال2: اگر کسی تمامی خطبه های عیدین و نماز جمعه را گوش نکند یعنی مثلاً خطبه برسد یا این که صحت کند به طوری که مفاهیم خطبه را آن طوری که باید بفهمد متوجه نشود، آیا نماز جمعه کفایت نماز ظهر را می کند، و نمازعیدین وی صحیح است یا خیر؟
جواب: نماز جمعه و عید صحیح هستند و نماز جمعه کفایت از ظهر می کند.[2]
سؤال3: در رساله های عملیه فارسی راجع به نماز جماعت، شما می فرمایید اگر کسی پشت ستون بایستد اگر چه از طرف راست و چپ هم اتصال داشته باشد نمازش اشکال دارد، بنابراین در نماز جمعه ها که عده زیادی به این طریق نماز می خوانند و فقط از راست یا چپ اتصال دارند طریقه صحت نماز آنها چگونه است؟
جواب: اگر علاوه بر اتصال از یکی از سه طرف، از صف قبل از خودش بعضی را ببیند جماعت صحیح است.[3]
سؤال4: معمولاً دربین خطبه های نماز «نماز جمعه» نمازگزاران با گفتن سه تکبیر و دادن شعارهایی ، سخن امام جمعه را تأیید می نمایند، و هنگام شنیدن اسم مبارک حضرت ولیّ عصر – عجل الله تعالی فرجه – قیام می کنند و صلوات می فرستند و موقعی که امام جمعه دعا می کند آمین می گویند و گاهی عده ای حرکت می کنند و با یکدیگر حرف می زنند آیا همه اینها جایز است ؟ و نماز جمعه صحیح می شود یا نه؟
جواب: اشکال ندارد و در فرض سؤال، نماز جمعه صحیح و مجزی از ظهر است، ولی از حرف زدنی که فایده خطبه را فوت کند، اجتناب لازم است.
سؤال5: آیا زن بدون اجازه شوهر، می تواند در نماز جمعه و دعای کمیل و راه پیمائیهای اسلامی، شرکت نماید یا خیر؟
جواب: خروج زن از منزل در غیر واجبات منوط به اجازه شوهر است.[4]
[1] - فاضل، نوری: پیرامون شرایط، موانع،مبطلات، خلل، شک، سهو و غیره به فصل مربوط به نماز جماعت مراجعه شود.
[2] - مکارم: هر چند کار خلافی کرده است.
[3] - مکارم: کسی که پشت ستون ایستاده اگر از طرف راست یا چپ بواسطه مأموم دیگر به امام متصل باشد کافی است.
[4] - تبریزی: خروج زن از منزل در غیرواجبات تعیینیه که موقوف به خروج است بنابراحتیاط منوط به اجازه شوهر می باشد.
مکارم: بنابراحتیاط منوط به اجازه شوهر است مگر در مواردی که اگر آنها به مجالس دینی و مساجد نروند از اسلام دور می مانند و تعالیم لازمه اسلامی را فرا نمی گیرند و اخلاق اسلامی را ترک می کنند یا در آن ضعیف می شوند.
