مسأله - نماز جمعه مانند نماز صبح دو رکعت است، و امتیازش از نماز صبح این است که دو خطبه در پیش دارد[1] و نماز جمعه واجب تخییری است ، به این معنی که مکلف در روز جمعه مخیر است که نماز جمعه را بخواند درصورتی که شرایطش موجود باشد، یا نماز ظهر بجا آورد، پس اگر نماز جمعه را بجا آورد کفایت از ظهر می کند.
شرایط واجب شدن نماز جمعه
واجب شدن نماز جمعه چند شرط دارد: اول : داخل شدن وقت، و آن عبارت از زوال آفتاب است، و وقتش تا برابر شدن سایه شاخص است با شاخص بنابرأظهر، پس هرگاه تا برابر شدن سایه با شاخص نماز جمعه را تأخیر انداخت، وقتش خارج شده و نماز ظهر را باید بجا آورد[2]. دوم: شماره افراد، و آن هفت نفر است با امام ، و هرگاه هفت نفر از مسلمانان جمع نشوند نماز واجب نمی شود، بلی نماز جمعه از پنج نفری که یکیشان امام باشد صحیح است[3]. سوم: بودن امام جامع الشرایط امامت، از عدالت و غیر آن از چیزهایی که در امام جماعت معتبر است، همچنان که در بحث نماز جماعت گذشت و بدون او نماز جمعه واجب نمی شود.
شرایط صحیح بودن نماز جمعه
صحیح بودن نماز جمعه چند شرط دارد: اول : جماعت بودن، پس فرادی صحیح نیست، و هرگاه مأموم قبل از رکوع رکعت دوم نماز جمعه به امام برسد مجزی خواهد بود، و یک رکعت دیگر به او اضافه می کند و اگر در رکوع درک کند مجزی بودنش مشکل است و احتیاط ترک نشود[4].
دوم: خواندن دو خطبه پیش از نماز، که در خطبه اول حمد و ثنای الهی را گفته و وصیت به تقوی و پرهیزگاری شود و یک سوره از قرآن بخواند، سپس نشسته و برخیزد و [5] باز هم حمد و ثنای الهی را بجا آورده و بر پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم و ائمه مسلمین صلوات فرستاده، و برای مؤمنین[6] و مؤمنات استغفار «طلب آمرزش» کند. و لازم است خطبه پیش از زوال آفتاب جایز نیست[7] و لازم است کسی که خطبه را می خواند هنگام خطبه ایستاده باشد پس هرگاه خطبه را نشسته بخواند صحیح نخواهد بود و فاصله انداختن بین دو خطبه به نشستن لازم و واجب است[8] و لازم است نشستن مختصر و خفیف باشد[9] و لازم است امام جماعت و خطیب – کسی که خطبه را می خواند – یک نفر باشد و اقوی این است که در خطبه طهارت شرط نیست، اگر چه اشتراط أحوط است، و در مقدار واجب از خطبه عربیت (زبان عربی) معتبراست، و در مازاد بر آن معتبر نیست مگر آن که حاضرین زبان عربی را ندانند، که أحوط دراین صورت در خصوص وصیت به تقوی جمع بین عربیت و زبان حاضرین است.
سوم: آن که مسافت بین دو نماز جمعه کمتر از یک فرسخ نباشد، پس هرگاه نماز جمعه دیگری در مسافت کمتر از یک فرسخ برپا باشد، و مقارن هم بودند هر دو باطل می شوند و اگر یکی سبقت بر دیگری داشت هر چند به تکبیرة الاحرام باشد صحیح و دومی باطل خواهد بود و اگر پس ازبرگزاری نماز جمعه کشف شد که نماز جمعه دیگری بر او سابق یا مقارنش در مسافت کمتر از یک فرسخ برپا شده بوده بجا آوردن نماز ظهر واجب خواهد بود، و فرقی نیست بین اینکه این کشف در وقت یا در خارج وقت باشد و برپا نمودن نماز جمعه در صورتی مانع از نماز جمعه دیگر در مسافت مزبور می شود که خود صحیح و جامع شرایط باشد و الا در مانع بودنش اشکال است و اقرب مانع نبودن است[10].
مسأله- هرگاه نماز جمعه ای که دارای شرایط است بر پا شود، بنابراحتیاط حضورش واجب است و در وجود حضور چند چیز معتبر است :
اول: آنکه مکلف مرد باشد، و حضور جمعه بر زنان واجب نیست.
دوم : آزادی، پس حضور در نماز جمعه بر بندگان (برده) واجب نیست.
سوم: حاضر بودن، پس بر مسافر واجب نیست و در مسافر فرقی نیست که تکلیف او در نماز قصر باشد یا تمام. مثل مسافری که قصد اقامه نموده باشد.
چهارم: سلامت از بیماری و کوری، پس بر بیمار و کور واجب نیست،
پنجم: پیر نبودن، پس بر پیر مردان واجب نیست.
ششم: آنکه بین جای شخص و جایی که نماز جمعه بر پا می شود بیش از دو فرسخ فاصله نباشد و بر کسی که سر دو فرسخی است حضور واجب است و همچنین برکسی که حضور جمعه بر او دشوار باشد، حضور واجب نیست بلکه بعید نیست که اگر باران باشد حضور واجب نشود هر چند حرج و مشقتی نداشته باشد[11].
چیزهایی که در نماز جمعه معتبر است
مسأله- چند حکم که به نماز جمعه راجع است از این قرار است، اول: کسی که نماز جمعه از او ساقط شده و حضورش واجب نباشد، جایز است در اول وقت مبادرت به نماز ظهر نماید.[12]
دوم: هرگاه در بلد انسان نماز جمعه جامع الشرایط برپا می شود، بنابراحتیاط جایز نیست. انسان بعد از زوال آفتاب سفرکند[13].
سوم: حرف زدن – هنگامی که امام مشغول خطبه خواندن است- جایز نیست و فرقی بین عدد معتبر دراصل وجوب نماز جمعه و بین بیشتر ازاین نیست[14].
چهارم: گوش دادن به دو خطبه بنابراحتیاط ، واجب است ، ولی کسانی که معنای خطبه را نمی فهمند گوش دادن بر آنها واجب نیست.
پنجم: اذان دوم روز جمعه بدعت است و این همان اذانی است که در عرف اذان سوم نامیده می شود. [15]ششم: وقت خطبه امام، ظاهر این است که حضور واجب نباشد[16].
هفتم: خرید و فروش هنگامی که برای نماز جمعه ندا می شود، حرام است در صورتی که منافی نماز باشد و الا حرام نخواهد بود، و أظهر این است که در صورت حرمت نیز معامله باطل نیست[17]. هشتم: کسی که حضور جمعه بر او واجب بود، و ترک نموده و نماز ظهر را بجا آورد بنابر أظهر این است که نمازش صحیح باشد[18].
[1] - سیستانی: نماز جمعه مانند نماز صبح دو رکعت است با این تفاوت که در نماز جمعه دو خطبه قبل ازنماز لازم است...
[2] - سیستانی: اول: داخل شدن وقت و آن عبارت از زوال آفتاب یعنی ظهر است، و وقتش اول عرفی زوال است، پس هرگاه از این وقت نماز جمعه را تأخیر انداخت ، وقتش تمام شده و نماز ظهر را باید بجا آورد...
[3] - سیستانی: دوم: شماره افراد، و آن پنج نفر است با امام، و هرگاه پنج نفر از مسلمانان جمع نشوند نماز جمعه واجب نمی شود...
[4] - سیستانی: هرگاه مأموم قبل از رکوع رکعت دوم نماز جمعه به امام برسد اقتدا می کند و یک رکعت دیگر را فرادی می خواند و نماز جمعه اش صحیح است، و اگر در رکوع رکعت دوم امام را درک کند بنابراحتیاط واجب نمی تواند به این نماز جمعه اکتفا کند و باید نماز ظهر را بجا آورد...
[5] - سیستانی: دوم: خواندن امام دو خطبه پیش از نماز : که در خطبه اول حمد و ثنای الهی را گفته و توصیه به تقوی و پرهیزگاری شود و یک سوره کوتاه ازقرآن بخواند، و درخطبه دوم...
[6] - سیستانی: احتیاط مستحب آن است که برای مؤمنین...
[7] - سیستانی: خواندن خطبه پیش از ظهر اشکال دارد...
[8] - لازم است بین دو خطبه قدری بنشیند...
[9] - سیستانی: و لازم است امام جماعت خودش خطبه را بخواند و حمدو ثنای الهی و صلوات بر پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم و ائمه معصومین علیهم السلام بنابراحتیاط باید به عربی باشد و در مازاد بر آن عربیت معتبر نیست بلکه اگر بیشترحاضرین زبان عربی را ندانند احتیاط لازم آن است که خصوص توصیه به تقوی به زبان حاضرین باشد. [پایان شرط دوم]
[10] - سیستانی: سوم: آن که مسافت بین دو نماز جمعه کمتر ازیک فرسخ نباشد، بنابراین اگر نماز جمعه دیگری در مسافت کمتر از یک فرسخ برپا شود چنانچه با هم شروع شوند هر دو باطل می شوند، و اگر یکی زودتر از دیگری شروع شود هرچند به تکبیره الاحرام باشد صحیح و دومی باطل خواهد بود، ولی هرگاه پس از برگزاری نماز جمعه معلوم شود که نماز جمعه دیگری همزمان یا مقدم بر آن در مسافت کمتر از یک فرسخ برپا شده بوده، بجا آوردن نماز ظهر واجب نخواهد بود،و برپا نمودن نماز جمعه در صورتی مانع از نماز جمعه دیگر در مسافت مزبور می شود که خود صحیح و جامع الشرایط باشد و در غیر اینصورت مانع نخواهد بود...
-[11] سیستانی: هرگاه نماز جمعه ای که دارای شرایط است برپا شود اگر برپا کننده اش امام علیه السلام یا نماینده خاص او باشد، حضورش واجب است، و درغیر اینصورت واجب نیست، و در صورت اول نیز برچند گروه واجب نیست: اول: زنان. دوم: بردگان. سوم: مسافران، هرچند مسافری که وظیفه اش تمام باشد مثل مسافری که قصد اقامت نموده باشد. چهارم: بیماران، نابینایان و افراد پیر. پنجم: افرادی که فاصله آنها تا محل نماز جمعه بیش از دو فرسخ شرعی باشد. ششم: افرادی که حضور آنان در نماز جمعه به علت باران یا سرمای شدید و مانند آن سخت و دشوار باشد.
[12] - سیستانی: بنابرآنچه گذشت که نماز جمعه در زمان غیبت واجب تعیینی نیست، جایز است در اول وقت مبادرت به نماز ظهر شود...
[13] - [مورد دوم در رساله آیت الله سیستانی نیست]
[14] - سیستانی: حرف زدن هنگامی که امام مشغول خطبه خواندن است مکروه است، مگر آنکه مانع از گوش دادن به خطبه باشد که در این صورت بنابراحتیاط جایز نیست. [پایان مورد]
[15] - [مورد پنجم در رساله آیت الله سیستانی نیست]
[16] - سیستانی: حضور در وقت خطبه امام واجب نیست...
[17] - [مورد هفتم در رساله آیت الله سیستانی نیست]
[18] - سیستانی: کسی که حضور نماز جمعه بر او واجب است اگر بجای آن نمازظهر بخواند، نمازش صحیح است.
